Arti dukuri e të vërtetës ose e vërteta e dukurisë

Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

Çdo gjë është humbur, shumë shpesh nevojitet që të krijohet përsëri, thoshte Bodleri, ndërsa Tarkovski aspak nuk kënaqej me vëzhgimin e botës  që dita-ditës i shkatërrohej para syve. Por, megjithatë në veprën e tij Stalker me një gjenialitet të pashoq e prezanton botën për të cilën fliste. Ai ka mall të madh për të kaluarën dhe kjo e motivon Tarkovskin, që gjërat të cilat janë në shkatërrim e sipër, t’i rindërtojë. Nëse kemi dëshirë që të rindërtojmë diçka, thotë Tarkovski, duhet të fillojmë nga rrënjët. Pikërisht për këtë edhe Tarkovski konsiderohet nga artistët kundërshtarë të çrrënjosjes. 

Përcillet se në një rast Haxhi Bektash Veliu e dërgoi një dervish të vetin te Mevlana Xhelaluddin Rumiu që ta pyet: Nëse ende nuk e ke gjetur të vërtetën, pse nuk e kërkon? Jo, nëse e ke gjetur, atëherë pse bërtet e bën zë?

Ndërsa Mevlana Xhelaluddin Rumiu dervishit që kishte ardhur i tha: Nëse ende nuk e ke gjetur të vërtetën, pse nuk e kërkon? Jo, nëse e ke gjetur, atëherë pse nuk bërtet e nuk bën zë?

Artisti gjithnjë përpiqet t'i rikrijojë sendet dhe mos ta pranojë të humburën...

Imagjinata e tij nuk e pranon HIÇ-in, pasi fantazia e tij është në trajtë direkte e lidhur me tërësinë qenësore. Dashuria ndaj të vërtetës tek ai paraqitet si dritë që ndriçon herë në njërën e herë në kahjen tjetër.

Artisti shpeshherë e ka gjetur të vërtetën, e përjeton atë, por nuk bën zë, ndërsa vepra e tij bën zë gjatë tërë historisë..

Disa herë ai e ka brengën e kërkimit të të vërtetës që e meriton hapërimin drejt saj dhe vepra e tij bën zë e bërtet pandërprerë për t’i paralajmëruar të tjerët.

Arti në esencë, në nomen, e ka njërën prej këtyre dy dritave, nëse jo, atëherë nuk është art... Si rrjedhojë e kësaj Hegeli do ta konsideronte, së bashku me fenë dhe filozofinë, si fenomen të shpirtit...

Kjo ishte e vërteta prej nga Bodleri dhe Tarkovski dëshironin ta rigjenerojnë realitetin ekzistues, ishin nisur nga mbi(realiteti) dhe, si duket, ajo ndjenjë gjallëruese e bënte të fortë idenë dhe veprën e tyre... përderisa Bodleri e përjetonte atë dhe nuk bënte zë, si Rumiu, por njëri nëpërmjet të “Albatrosit” e tjetri me vallëzimin, e mbillnin katarzën te soditësit; Tarkovski rebelohej ndaj përditshmërisë dhe krijonte vetëdijen individuale dhe kolektive në zgjuarsinë për vetveten; dëshironte ta gjejë rrugën pasi që ishte humbur duke u kthyer në burimin, në origjinën...

Me të drejtë bërtiste: “Shumë pak dimë për shpirtin; jemi shndërruar në qen që e kanë humbur rrugën” (La Monde,12 Maj 1983, “Le noir coloris de la nostalgie”).

Më duket sikur i përsëriste fjalët e Haxhi Bektash Veliut, që në brengën e rrëmujës shkatërruese të shekullit XIII thoshte: “Themi se mendojmë, por nuk pyesim aspak për realitetin e të menduarit. Themi që jemi njerëz, por aspak nuk interesohemi për realitetin e të qenit njeri. Kemi një unë dhe pandërprerë, bërtasim, unë, unë... por realiteti i UN-it aspak nuk na bën përshtypje...”

A mos vallë kemi mall për UN-in brenda nesh... apo e kemi humbur rrugën në oborrin tonë!!?

Arti në “lojë/hije” e paraqet të vërtetën nëpërmjet të bukurës... vetëm kështu ka mundësi t’i drejtohet shpirtit dhe ta thithë energjinë e rigjallërimit dhe ripërtëritjes... 

e Bukura esenciale (xhemal) në të shumtën e rasteve është e shoqëruar me plotninë (kemal), ose, me fjalët e Tarkovskit: “Artisti nëpërmjet të simbolit të të bukurës e shpreh të Vërtetën. Si rrjedhojë, artisti, si Leonardo Da Vinçi ose Jean Serbastian Bach, duhet të përpiqet ta rrokë të zakonshmen nëpërmjet të vëzhgimit të pastër, vëzhgimit të ditës së parë. Kështu vepra e artistit, edhe në qoftë se e përmban materialen, është ikonë e Shpirtit.

Ndërsa, dimensioni metafizik, me përfshirjen e ezoterizmit, të së shenjtës, traditës primordiale, universalitetit të simbolikës ekzistenciale, te njeriu paraqet manifestim të unit jofizik dhe shpirtëror, buron nga brendësia e thellësisë shpirtërore të njeriut, e cila njëkohësisht është “shtëpia” e besimit (imanit) ose zemra (kalbi) ku është “e vendosur” dashuria ndaj Esencës ekzistuese.  Ezoterika te njeriu është bota shpirtërore, e brendshme dhe e pandryshueshme e tij. Ajo është dirigjuesja e botës së jashtme/ekzoterike të njeriut...

Artisti mund të punojë vepra që për syrin e tij të jenë shumë madhështore, shumë pompoze ose vepra të cilat e lënë njeriun të mahnitur nga pamja, gjegjësisht nga ana ekzoterike e tyre. E, në fakt, veprat e tilla – për shkak të mungesës së realitetit, botës shpirtërore ezoterike – janë afatshkurtra, të dominuara nga ideale të mbështjella me interesa të ndryshme materialiste, kurse ato në thelb shpejt e shohin fundin e tyre. Për fat të keq, në botën moderne, sipas Sejjid Husein Nasrit, kjo e vërtetë është e harruar. Në këtë kohë njerëzit dëshirojnë të bëjnë mirë pa qenë vetë të mirë, dëshirojnë ta reformojnë botën pa e reformuar veten, ta ngrenë lart veprimin dhe të zvogëlojnë meditimin. Jo vetëm se kaq, por ata mundohen ta shtrembërojnë edhe të vërtetën esenciale, që as besimi ekzoterik nuk i duron e lëre më ezoterizmi. 

Tani do të jetë më lehtë të kuptohet se çdo vepër artistike, tekstualisht, është krijuar nga figuracioni i simboleve, përfshirë këtu, jo vetëm objektin e përdorur ose figurat e përfaqësuara, por, po ashtu edhe efektuimin e gjesteve dhe artikulimin e fjalëve (kjo e fundit, sipas asaj që kemi sqaruar, është vetëm një konsekuencë e pjesshme e të parës), me pak fjalë, të gjitha elementet e artit pa përjashtim. Pra, në këtë mënyrë këto elemente kanë vlerën e simboleve të të Vërtetës në tërësi, jo në cilësinë e çfarëdo kuptimi të tejngarkuar, i cili mund t'u bashkëngjitet simboleve, bazuar në rrethanat e jashtme, duke mos qenë realisht koherente në vetë ata. 

Nga ana tjetër, po ashtu mund të thuhet se piktura, melodia, loja, janë simbole "të vendosura në aksion", ngase çdo gjest i artistit është simbol i zbatuar; kjo është një tjetër mënyrë për ta thënë të njëjtën gjë, por me një vëmendje më të theksuar do të bëhet e dukshme karakteristika e të Vërtetës, e cila, si çdo aksion, detyrimisht performohet në kohë, përderisa simboli si i tillë mund të mendohet nga një pikëpamje e pacaktuar në kohë. Në këtë sens është e mundur që simbolit t'i jepet përparësi ndaj formës; por forma dhe simbolet në thelb janë dy aspekte të një realiteti të vetëm dhe kjo nuk është diç tjetër përveç se "korrespondenca" e cila i lidh të gjitha nivelet e Ekzistencës universale në mënyrë të atillë që, përmes formave të veta, statusi i jonë njerëzor mund të hyjë në komunikim me nivelet më të larta të Qenies. Ose, siç do të kishte thënë Prof. Ismail Bardhi, “ O Zot mos ma le fenë pa kulturë...”.

Të lutem mos u hidhëro, unë nuk flas me ty, flas me veten, vetëm.../shenja