Marguerite Duras, Gruaja dhe vera

Alda Bardhyli

Kurrë më parë, para se ta takonte, nuk e kishte menduar se një ditë do ta kishte provuar atë dëshirë. – Dëshira e tij për të ishte e plotë? – Ishte e mrekullueshme. Ana Debered ngriti drejt Shovenit vështrimin e munguar. Zëri iu hollua, gati si prej fëmije. – Do të doja të kuptoja pse ishte kaq e mrekullueshme kjo dëshirë që i erdhi një ditë. Shoveni vazhdonte të mos e vështronte. Zëri i tij ishte i rëndë, pa timbër, një zë i shurdhët. – Mos u mundoni të kuptoni. Nuk kuptohen gjërat në këtë pikë. Kishin mbetur vetëm disa minuta para se Ana Debared, një nga personazhet më interesante të letërsisë së Marguerite Duras, në librin “Moderato Cantabile”, të shihte për herë të fundit burrin që për javë të tëra në një cep të një kafeneje të zakonshme të qytetit, e shoqëroi në biseda të çuditshme me një gotë verë. Teksa përpiqej t’i thoshte me pak fjalë gjithë ato çfarë kishte ndier kur merrte rrugën çdo ditë me të birin, për ta çuar në kursin e pianos, vetëm për të parë atë, Ana ndiente se s’mund t’i thoshte dot fjalët e duhura. Ka momente kur fjalët e duhura ikin, treten bashkë me ankthin që të ka pushtuar trupin. Kështu ndihej Ana, kjo grua që Duras e krijoi më 1958-n, por duket kaq e ndier dhe e plotë gati gjysmëshekulli më vonë. Një roman i shkurtër, ku ndihet nervi i Marguerite Duras, karakteri dhe dëshira e saj për t’iu kundërvënë të përditshmesh, gjërave të zakonshme në jetë, ka ardhur në shqip nën përkthimin e Mirela Kumbaros, e cila të fton të jetosh në atë qytezë të vogël të Francës, për të ndjekur rrugëtimin e një gruaje drejt pasionit. Ana është e shoqja e një drejtori të njohur fabrikash në qytet. Çdo ditë ajo shoqëron të birin në mësimin e pianos. Një ditë ajo dëgjon historinë e vrasjes së një gruaje nga i dashuri. E ulur në kafenenë ku pret që i biri të mbarojë mësimin, ajo flet me zotërinë pranë saj, mbi këtë ngjarje, teksa kthen një gotë verë. Ai është Shoveni dhe është një punëtor i thjeshtë. Pothuajse çdo ditë ajo hyn në këtë bar, me shpresën se në tavolinën bri saj do të jetë ai. Teksa pinë verë, ata përpiqen të rikrijojnë historinë tragjike të çiftit që kishte tronditur qytetin. Bisedat mes tyre, të cilat të ngjasojnë si përsëritje janë në një farë mënyre dhe rutina e jetës në provinca të tilla, ku çdo gjë duket si një përsëritje. Është kjo jetë e shumë arsye të tjera që e shtyjnë Anën të përsërisë gotat e verës për të vazhduar më gjatë bisedat me këtë burrë të panjohur, që padashur kishte nisur ta ndryshonte. Ana nuk e përmend dashurinë deri në fund të librit, dhe pse Duras e vizaton në fjalët e saj, se është kjo ndjenjë që ka pushtuar këtë grua, por që në fund duhet të vendosë, e duhet të mundë “frikën”. Vetëm pak para se të linte përgjithmonë këtë bar, ajo kreu atë që ai nuk arriti dot ta bënte më parë. Bëri drejt tij, aq afër, saqë buzët e tyre të mund të prekeshin. Buzët mbetën mbi njëra-tjetrën, por ajo sërish kishte frikë, deri sa doli prej barit, përmes një grupi burrash që rrinin te banaku, duke u gjendur përballë me perëndimin, brenda dritës së kuqe që shënjonte fundin e asaj dite. “Moderato Cantabile” është një libër jo vetëm për pasionet e pamundura, por dhe për ndarjen e shoqërive. Fëmija, edhe pse nuk ka emër, është një ndër personazhet e spikatura në novelë, i cili me fjalët dhe ankesat e tij të shkurtra jep jetën tjetër të së ëmës. Ai është i talentuar në piano, por kokëfortë, e nuk pranon urdhrat e mësueses, zonjushës Zhiro. Marrëdhënia e tyre aq komplekse është dhe një kritikë e Duras mbi mënyrën sesi duhet të imponohen rregullat. Marrëdhënia nënë bir ndihet në të gjithë novelën. Ai është i pranishëm në çdo takim të saj me Shovenin, dhe pse nuk është pranë saj në bar, por jashtë duke luajtur. E vetmja ditë kur ai nuk është pranë saj, është dita e fundit kur ajo shkon në kafene.

Në këtë qytet buzë detit, muzika vjen si një element që e plotëson më shumë tablonë sentimentale që po ngjyroset ngadalë. “Moderato Cantabile” është një novelë që të bën ta duash Duras. Letërsia e mirë nuk ka nevojë për rreshta pa fund për ta kuptuar. Një nga pyetjet që kritikët kanë ngritur shpesh pas leximit të këtij libri, është: “Përse Duras, një grua e lirë, duhet të zbulojë vetminë e fshehur të një gruaje si Ana? Dhe në fund, pasi e ka njohur me ndjenjën e pasionit dhe dashurisë, e bën ta fshehë sërish këtë ndjenjë dhe të kthehet në shtëpi tek i shoqi? Dhe pse Duras është shprehur gjithnjë se në librat që shkruan nuk është jeta e saj, brendësia e personazheve të kujton shpesh brendësinë e shkrimtares në momente të ndryshme të jetës. E kuqja është simboli që Duras ka zgjedhur për këtë novelë, të cilën e vendos shpesh në të kuqërremtën e qiellit apo në ngjyrën e trikos që pronarja e lokalit thur me dorë teksa sheh dy të panjohurit që janë përfshirë në biseda… E kuqe është dhe vera që Ana pi, duke e lënë veten të helmatiset siç ia kishte ënda. E kuqe është dhe Ana në fund të novelës, brenda saj… Nëse në kapitujt e parë të librit Ana pi vetëm, një gotë verë a dy, në kapitujt e tjerë ajo nuk resht së piri verë, duke e parë atë si një çlirim, ndaj brengave dhe jetës së saj. Vetë Duras ka qenë e alkoolizuar në periudha të ndryshme të jetës, ndaj përshkrimet që u bën momenteve të Anës duke pirë verë, janë tepër të realizuara.

Ky libër tregon më së qarti stilin e Duras. I vështirë dhe gati-gati i padepërtueshëm në fillim, me shprehje të shkurtra dhe shpesh në dukje të pakuptimtë, libri vijon dhe të përfshin në të papritura, duke ecur menjëherë nga një situatë e zakonshme, drejt të jashtëzakonshmes. Libri është shkruar në kohën e shkuar, dhe në të nuk ka asnjë konflikt. Duras i sjell personazhet e gjalla, pa paragjykime, dhe na bën ta njohim Anën, këtë grua franceze të fundviteve ‘50, me gjithë kompleksitetin e saj, dhe në fund do të duam ta ndryshojmë historinë, dhe të mos e lëmë të ikë përgjithmonë nga ai bar… Marguerite Duras ka lindur më 4 prill 1914 dhe u nda nga jeta më 3 mars të vitit 1996. Ajo konsiderohet si një nga shkrimtaret më të rëndësishme franceze, e cila me shkrimet e saj dha një frymë bashkëkohore në letërsinë franceze.

Ajo është autore e një sërë romanësh dhe novelash, e njohur më së shumti në shqip për librin e saj “Dashnori”, ku tregohet historia e një biznesmeni kinez me një vajzë adoleshente, e cila në fund bëhet shkrimtare. “Moderato Cantabile” është realizuar dhe film nën regjinë e vetë Duras më 1975-n, ndërsa në shqip është sjellë nga shtëpia botuese “Pegi”. Duras ka qenë edhe skenariste. Më 1959-n ajo realizoi skenarin e filmit “Hiroshima non amour”, nën regjinë e Alain Resnais. Në librat që shkruan ajo u rri larg personazheve, duke i përshkruar në distancë veprimet e tyre.

Në jetën e saj private, Duras ishte një grua e përfshirë nga pasione të mëdha, një prej të cilave ishte alkooli. Një nga historitë e saj të njohura të dashurisë është me Yann Andrean. Ai ishte 30 vjet më i vogël se ajo, megjithatë kjo nuk e pengoi të ishte deri në fund të jetës pranë saj. Dashuria e tyre pati ulje ngritje, dhe momente kur Yann vendosi të ndahej prej saj. Por vitet e fundit, kur ajo kishte nevojë për të, ai u kthye sërish tek ajo, duke u kujdesur gjatë kohës që ajo vuante nga kanceri. Gjithë jetën e tij me Duras ai e ka përshkruar në një libër me kujtime. Një libër me letra dashurie dhe gjithë çmenduritë e bukura të një gruaje që e deshi aq shumë një burrë. Duras vdiq në Paris më moshën 81-vjeçare.