Rrëfehet Alice Munro, fituese e Çmimit “Nobël” në letërsi 2013.

Rrëfehet Alice Munro, fituese e Çmimit “Nobël” në letërsi 2013

Bisedoi:  Lisa Dickler Awano

THE VIEW FROM CASTLE ROCK, përmbledhje tregimesh e Alice Munro-s që do të botohet nga Knopf në Nëntor, do të jetë vëllimi i dymbëdhjetë i saj në një karrierë të dalluar që është shtrirë në më shumë se pesëdhjetë e pesë vjet dhe ka mbledhur duartrokitjet rikumbuese ndërkombëtare. Fikcioni i saj ka ndihmuar për të zgjeruar kufinjtë e njohur të zhanrit të prozës së shkurtër dhe vlerësimin tonë rreth potencialit të saj. “Alice Munro meriton Çmimin Nobel” deklaron revista TIME, në renditjen e emrit të saj në regjistrin e saj të vitit 2003 për njerëzit më me ndikim në botë.  Munro, sipas Mona Simpson, autore e profilit të TIME-s, “e kupton realitetin në një mënyrë komplekse, të vëllimshme duke i lënë të paprekur dimenzionet e tij të ëndrrës dhe çudisë, nuancat e tij fantastike.”

Njëmbëdhjetë përmbledhjet e mëparshme me tregime të Munro-s përfshijnë: Dance of the Happy Shades; Something I’ve Been Meaning to Tell You; The Beggar Maid (së pari e publikuar në Kanada si Who Do You Think You Are?); The Moons of Jupiter; The Progress of Love; Friend of My Youth; Open Secrets; Selected Stories; The Love of a Good Woman; Hateship, Friendship, Courtship, Loveship, Marriage; dhe Runaway. Ajo është poashtu autore e një romani, Lives of Girls and Women.

Në rrjedhën e karrierës së saj të shquar, Munro ka marrë një numër te madh të çmimeve dhe shpërblimeve, përfshirë tri shpërblimet letrare të Kanada-s the Governor General’s Literary Awards, dy Çmime Giller, Çmimin Rea për tregime të shkurtra, Çmimin Letrar Lannan, Çmimin W. H. Smith të Anglisë,  Çmimin e Rrethit të Kritikëve të Librit Kombëtar të SHBA, dhe Medaljen e Nderit për Letërsi të Klubit të Arteve Kombëtare, një çmim amerikan akorduar më parë tek yjet e tilla të letërsisë si Saul Bellow, Isaac Bashevis Singer, Aleksandr Solzhenitsyn, Toni Morrison, dhe Nadine Gordimer.

Tregimet e saj kanë qenë të botuara në The New Yorker, The Atlantic Monthly, The Paris Review, dhe revista të tjera. Përmbledhjet e saj mund të lexohen në trembëdhjetë gjuhë.

Alice Munro, mbiemri i vajzërisë Laidlaw, u rrit në Whingham, në provincën Huron, Ontario, në brigjet e Lumit Maitland, i quajtur Meneseteung nga vendorët Kanadezë, dhe nga vetë Munro në tregimin e saj të shkurtër me po atë titull në librin FRIEND OF MY YOUTH. Ajo botoi tregimin e saj të parë në moshën nëntëmbëdhjetë vjeçare, më 1950, derisa ishte studente në universitetin e Western Ontario-s.  Një vjet më vonë ajo u marua me Jim Munro-n, dhe nga mosha njëzet e gjashtë vjeçare ishte nëna e dy vajzave me një tjetër që po vinte në jetë. Që ajo vazhdoi me shkrim gjithë kohën, në një periudhë kur shumica e grave ishte pritur të mjaftohen me shtëpinë dhe familjen ishte, në vetvete, një mrekulli e vogël. Që ajo përfundimisht depërtoi në tregun e SHBA-ve në të 1970-at ishte një mrekulli edhe më e madhe.

Më 1977, kur vepra e autores ishte duke u shfaqur në the New Yorker, Munro ishte tanimë një autore e famshme në Kanada dhe kishte rritur tre fëmijë, ishte divorcuar, u bë e pavarur ekonomikisht, dhe u martua rishtas. Përshkrimi i saj i ambivalencës emocionale në tregimet e saj është pasqyruar në biografinë e vajzës së saj Sheila, botuar më 2001, në të cilën Munro e re gjen zërin e saj nëpërmjet vlerësimit dhe përqafimit të ndërlikueshmërisë së marrëdhënieve të saj  me nënën e saj të famshme. Në këtë çast, Alice Munro dhe burri i saj ndajnë kohën e tyre në mes Clinton, Ontario-s, vetëm tridhjetë e pesë kilometra nga qyteti i saj i vajzërisë, dhe Comox-it, British Columbia, ku ajo jeton pranë vajzës së saj, dhe pranë nipërve dhe mbesave,

****

Ndërsa unë përgatitesha të flas me Munro-n rreth THE VIEW FROM CASTLE ROCK unë kam menduar për lënien e njërës prej pyetjeve të mia, në të cilën kisha bërë bashkë përshkrimet e Munro-s të grave që ndihmojnë për të krijuar apo zhvillojnë ide të reja, në tregimet e saj  me ato të Laura Ingalls Wilder në LITTLE HOUSE ON THE PRAIRIE, një libër të cilin unë e admiroj dhe kohët e fundit e kam lexuar për fëmijët e mi. Unë e pyes veten nëse një autore e nivelit të Munro-s mund të jetë ofenduar me lidhjen që i bëj pjekurisë së punimeve të saj me një shembull të letërsisë së të rinjve. Edhe pse e dija se ajo kishte shkruar një pasthënie për veprën klasike për fëmijë të L. M. Montgomery-t, EMILY OF NEW MOON, dhe e konsideron atë, “si njëri nga librat më të mirë në Kanada.” Megjithatë unë i kujtova vetes se njëri prej kualiteteve që më së tepërmi e admiroj rreth Alice Munro-s është guximi i saj të marrë rreziqet në veprën e saj, dhe unë vendosa se do ta pyesja. Ndoshta.

Unë nuk duhej të isha shqetësuar. Së pari, kujtesa e saj është më mahnitëse se sa është menduar të jetë. Madje edhe duke e marrë parasysh se Munro ishte së vonmi e afërt me territorin që unë isha duke e mbuluar, pasi ajo kishte shkruar një libër mbi temën, saktësia me të cilën i kishte kujtuar me imtësi pyetjet e gjata që ishte duke i dëgjuar për herë të parë më dha njohuri të reja në aftësinë e saj për të shkruar realitetin fiktiv me vërtetësi të tillë. Kur unë e bëja një pyetje, ajo do të dëgjonte me vëmendje, pastaj përgjigjej pa pushim në fjali në dukje të thjeshta, elegante që shkonin saktësisht me hijen e kuptimit të asaj çka isha duke e pyetur.

Dhe natyrisht, të qënitAlice Munro, herët në intervistë ajo bëri një pikë të admirimit tim në bërjen e një pyetje të mirë, dhe kështu para se ta dija këtë, unë isha nisur në pyetjen time duke përfshirë LITTLE HOUSE ON THE PRAIRIE, për të cilën ajo përgjigjej me të njëjtën konsideratë serioze si i ishte përgjigjur çdo pyetje tjetër që i bëra. Të faleminderit, Alice Munro!

***

P: THE VIEW FROM THE CASTLE ROCK skicohet mbi materialin në lidhje me të dy parardhësit e babait tuaj dhe kujtimeve tuaja personale. Në intervistën tuaj të vitit 1994 “Art of fiction” me PARIS REVIEW ju folët se si William Maxwell kishte shkruar rreth familjes së tij në ANCESTORS dhe ju thoni “Ai bëri gjërat që duhet bërë, që të lidh historinë e familjes ngusht dhe shpesh me mjeshtëri mbi diçka më të madhe që ishte duke ndodhur në atë kohë – në rastin e tij, tërë ringjallja fetare e viteve të hershme të 1800-ta… Nëse  ju kuptoni diçka të tillë, atëherë ju e keni kuptuar librin..” Mund të komentoni diçka rreth kesaj në lidhje me përmbledhjen tuaj të re?

A: Mendoj se kjo është shumë e dobishme. Sepse përndryshe ajo që ju keni marrë është historia familjare, dhe kjo është shumë interesante për ju dhe ndoshta anëtarët tjerë të familjes tuaj, por jo në përgjithësi. Ky libër ka shumë të bëjë me një pjesë të caktuar të Skocisë që poashtu kishte pësuar një fenomen interesant fetar, megjithëse jo saktë një ringjallje. Besimi protestan atje ishte marrë në një formë shumë të ashpër, dhe kjo kishte pasur një ndikim të plotë mbi jetët e njerëzve. Gjithashtu, të lidhur me këtë fe, aty pati edukim, pasi leximi i Biblës ishte jashtëzakonisht i rëndësishëm. Si rezultat, atje kishit atë që mund ta quanit një fshatarësi të arsimuar. Një klasë më të ulët ku të gjithë mund të lexonin, dhe të cilët e kalonin kohën e tyre, atë kohë të lirë që ata e kishin, në një lloj të eksplorimit të atyre që vërtet ishin çështje teologjike apo filozofike. Këto ishin çështje që do t’u shpienin te disa përfundime shumë të vështira, dhe madje edhe goxha të çmendura. Kështu ata ishin duke u munduar me gjithë këtë material, dhe kjo në vetvete është interesante. Kjo nuk ishte duke ndodhur në shumë vende të kësaj klase. Përveç kësaj, kufijtë e Skocisë – kjo është Skocia jugore, nën Grykderdhjen e gjerë të lumit Forth, rreth të ciles jam duke shkruar – dha rritje për periudhën në histori që quhet Iluminizmi Skocez., dhe atje ishin shkrimtarët dhe filozofi David Hume, dhe ekonomisti Adam Smith, dhe njerëzit e tillë, që filluan të shfaqen prej një të kaluare pak a shumë të njëjtë.

Poashtu, një nga gjërat që kam e cila ishte e një dobie të madhe, ishin shkrimet e shumta bërë nga njerëzit e familjes time – aty duket të jetë një njeri në secilën gjeneratë, së paku – që me të vërtetë mori për t’i shkruar gjërat. Shkruanin rreth përvojës, rreth asaj se çka ishte duke ndodhur me ta, shkruanin shkrime të cilat ndodhnin në historinë e familjes, shkruanin vlerësimet për çfarëdo që ka ndodhur në shoqërinë ku ata jetonin – nganjëherë shumë jotolerues – dhe kështu unë kisha gjithë këtë sasi të materialit.

Robert Thocker shkruan, në biografinë e tij, “Autobiografia është rrënjosur në veprën e Alice Munro-s, autobiografia gjithnjë rikumbon me imagjinimet e fikcionit, (shartuar prej një realiteti tjetër), dhe ajo mund të shihet si gjithmonë duke e shkruar jetën e saj, jetë të cilën edhe e ka jetuar edhe e ka imagjinuar.

Po, një pjesë e librit të ri është rreth familjes time prej materialit të cilin e kam grumbulluar pak nga pak prej kërkimeve, dhe një pjesë e saj është prej jetës dhe përvojës sime, por jo gjithnjë krejtësisht autobiografike, plotësisht e bazuar mbi faktin. Megjithatë, këto histori janë histori më tepër autobiografike se ato që i kam publikuar tjetërkund.  Disa prej tyre i kam shkruar më shumë se dhjetë vjet më parë, por ato nuk i kam publikuar në përmbledhjet tjera pasi më dukeshin se bënin pjesë në një strukturë tjetër. Disa nga këto histori kanë elemente të sajuara në to, por unë mendoj ato janë gjithnjë shumë të vërteta psikologjikisht.

Veprimet e manipulimit, fshehtësitë, tradhtia, dhuna – edhe vrasja dhe vetëvrasja – janë të pandashme në tregimet tuaja, ashtu si ato janë në ekzistencën njerëzore. – Shpesh kjo duket, personazhet tuaja angazhohen në këto veprime kur ato e perceptojnë veten të jenë të pafuqishme ta marrin atë për çka kanë nevojë – apo të cilën e dëshirojnë – në jetë me ndjekjen e dëshirave të tyre hapur dhe drejtpërdrejt.

Unë mendoj se kjo ndoshta është e vërtetë, dhe mendoj se sa më e rreptë që është shoqëria, dhe jeta që dikush është menduar ta jetojë, atëherë njerëzit bëhen më shumë manipulues. Dhe natyrisht disa prej njerëzve janë shumë më të mirë në këtë se të tjerët. Njerëzit të cilët nuk janë shumë të mirë në këtë mund të kenë vetëm shpërthime, nganjëherë, që nuk janë fare të sukseshëm, dhe unë mendoj ndoshta njerëzit që janë të mirë në këtë veten nuk do ta thërrisnin manipulues. Kjo është vetëm një mënyrë tradicionale e sjelljes.

Cilat ishin disa prej nevojave nxitëse të paraardhësve tuaj dhe disa prej pengesave të cilat qëndruan në rrugën e tyre?

Mendoj se ajo për çka ata do të ishin të vetëdijshëm do të ishte para se gjithash nevoja ekonomike, pasi këta njerëz ishin krejt të varfër, dhe jetët e tyre ishin shumë të ashpra. Dhe kështu unë mendoj ata do të mendonin për veten si njerëz shumë praktikë të cilët ishin të shqetësuar me punë, dhe punë të zellshme, dhe disi në këtë mënyrë do të kishin cazë sukses në jetë. Por unë mendoj atje pati poashtu çështje, ndoshta për shkak të mënyrës me të cilën religjioni presbiterian nuk i pajiste njerëzit me rituale, lloj i ritualit me të cilin e mbani shpirtin tuaj të ngritur moralisht, dhe e dini se jeni në anën e drejtë të gjërave. Feja presbiteriane priret ta hedh barren mbi individin. Kjo është një fe ku ju duhet të hetoni sjelljen e shpirtit tuaj – që është diç shumë e brendshme. Kështu mendoj se kjo do të ishte diçka që njerëzit të jenë të vetëdijshëm, – ndoshta disa njerëz më tepër se tjerët, por kjo ishte diçka për të cilën jeni të vetëdijshëm pa menduar rreth asaj apo pa pyetur për të, kështu kjo do të ishte atje poashtu.

Dhe pastaj shumë prej këtyre njerëzve ishin tregimtarë, në një mënyrë jo shumë të vetëdijshme, por lloj i njerëzve të cilët e bëjnë jetën nëpër tregime, dhe atje është një në secilën gjeneratë që duket ta kap përvojën dhe të jetë në gjendje për të bërë një lloj tregimi nga kjo. Edhe pse historia do të ishte shumë konvencionale në sipërfaqe, apo zakonisht konvencionale, aty ka përshkrime shumë të mprehta, që do të thotë se një person ishte duke vërejtur gjithçka që vazhdonte të ndodhë, dhe jo vetëm të merrte idenë e përgjithshme të gjërave, por merrte një ide shumë të veçantë,  e cila gjë është ajo çka shkrimtarët e bëjnë. Unë mendoj kjo është ajo çka ata i bënë shumë interesantë për mua.

A provonin ata t’i kapërcenin dallimet nëpërmjet shkrimit?

Jo. Mendoj se shkrimi gjithnjë ndodhte kur aty ishte një nevojë e qartë për të, të themi ju shkruani për një udhëtim, ose shkruani rreth asaj si është jeta në vendin e ri. Vërtet, ata me sa duket do të kenë menduar për shkruarjen e një romani apo një tregimi si për një aktivitet me shumë pak vlerë.

Në “The View from Castle Rock,” z. Corbert, biznesmen i pasur, e pyet Walterin, një bujk luftarak për revistën që ai është duke e mbajtur ndërsa ata udhëtojnë pranë deti drejt Nova Scotia-s. “Unë vetëm shkruaj se çka ndodh,” thotë Walter, duke dashur ta bëjë të qartë se kjo është një punë për të dhe jo një kënaqësi e kotë.” Z. Carbert përgjigjet, “Kështu ju nuk e përshkruani atë që e shihni? Vetëm atë çka, siç ju thoni, është duke ndodhur?” Duket se në kohën e një gjenerate shumë më të vonshme të familjes suaj, kur ju ishit duke u rritur në Kanada, autorët ende rrezikuan duke mos u marrë seriozisht në qoftë se e përkufizonin veten si shkrimtarë të fikcionit. Dhe sot, këtu në SHBA së paku, kjo ende duket të jetë rast.

Kjo është e vërtetë. Dhe unë mendoj ndoshta kjo është një gjë e Amerikës Veriore, por nuk jam e sigurt. Mendoj se kjo është një çështje Protestane. “Është ky një aktivitet i dobishëm?” Kjo është “dobishmëria” e njerëzve që në përgjithësi ishin të metodave të organizuara, dhe të cilët duhet të siguroheshin se koha e tyre llogaritej nëse ata do të shkonin përpara. Unë kam ndjenjën se “shkuarja përpara” ka të bëjë më shumë me Shtetet e Bashkuara dhe vetëm “të qenit i denje per respekt” ka të bëjë më shumë me Kanadanë.

Duke e formuar një opinion apo dhënë vlerësimin rreth kësaj, unë e pyes veten nëse “të qenit i denje për respekt” do të kishte qenë, poashtu, shumë me rëndësi në Angli.

Kjo është e vërtetë, po. Mendoj se Anglia ishte më tepër e një strukture shoqërore në të cilën njerëzit mund të ishin, jo saktë të kënaqur, por ideja e përgjegjësisë individuale mund të mos kishte qenë aq e fortë.  Ndoshta struktura klasore ndihmonte të jesh disi i këndshëm në atë çfarë bëje. Megjithëse aty gjithnjë do të ishin individët të cilët nuk do të ishin të këtillë.

Por me Skocezët Presbyterianë, të qenit e tyre të këndshëm do të jetë me sa duket jo në klasën e tyre, por në dijeninë e tyre se ata u ishin përmbajtur rregullave dhe do të ishin në mesin e të “shpëtuarve” apo të “zgjedhurve” pas vdekjes. Dhe njëra prej rregullave, mendoj unë, mund të jetë të mos e tërheqësh shumë vëmendjen për vetveten.

Por atëherë atje pati përjashtime të tilla skandaloze për këtë në Skotlandë. Bërë nga ndonjëri si Robert Burns. Njerëzit e tillë zakonisht kishin për të marrë shumë kritika. Ata rëndom nuk ishin njerëz që kanë një reputacion të mirë.

Në tregimet tuaja vendosur në qytete si Wingham-i, ka shumë referenca për fenë, por kjo nuk duket të ketë pasur një ndikim të kontrolluar plotësisht.

Jo, nuk ka pasur. Jo në kohën time. Pati pakëz kur isha duke u rritur, por jo shumë. Megjithëse pati shumë kisha fundamentaliste këtu. Por kishat kryesore, sikur ajo të cilës unë i përkas, nuk janë më veçanërisht fundamentaliste. Rregullat ishin më të rrepta kur unë isha duke u rritur. Por edhe atëherë nuk mendoj se njerëzit kalonin shumë kohë privatisht të mendonin apo brengoseshin për këtë.

Kur ka veprime te shikimit për informacion në kishën në tregimet tuaja, unë jam shumë e vetëdijshme për një theks mbi klasën më shumë se sa mbi fenë.

Kjo është plotësisht e vërtetë. Dhe se cilës kishë i takon ti kjo ka të bëjë diçka me faktin se cilës klasë i përket. Në SHBA ka shumë më tepër nga ajo që unë do ta quaja ndjenjë të sinqertë, dhe ndoshta shqetësuese, fetare se sa këtu.

Ju duhet të sillni ndër mend se në përgjithësi unë jam duke shkruar për një kohë e cila është disa dekada prapa nesh. Nganjëherë shkruaj tregime me temë bashkëkohore, por jo shpesh. Kështu nëse jam duke e përshkruar fëmijërinë time, atëherë kjo është periudha e Luftës së Dytë Botërore, dhe kjo ka qenë kaherë. Kështu që unë nuk e përshkruaj një skenë plotësisht bashkëkohore, dhe mendoj se është shumë vështirë të bësh kështu. Unë i vërej njerëzit të cilët e bëjnë këtë, që i fusin shenjat e duhura – puna e tyre kalon shumë shpejt. Por kjo nuk është arsyeja pse unë nuk e bëj këtë. Kjo është vetëm për shkak se unë duket të jem të paktën disa dekada prapa në atë që jam duke e shkruar shkurt të asaj që e kam parë në jetën time.

Mund të flisni për rolin e kujtesës në shkrimin tuaj?

Si shkrimtare e re, fillova me shkrimin e tregimeve që ishin shumë larg nga vetja ime. Tregimet e para patën karaktere që ishin gati sikur karakteret Jugore. Në mënyrë të veçantë njerëz të vetmuar të cilët nuk përshtatën me shoqërinë. Njerëz jetët e të cilëve do të mund të tregoheshin në vija të qarta. Unë nuk mund të shkruaja tregime për të gjetur diçka të të kaluarës time derisa isha në të tridhjetat e mia.

Kur fillova të shkruaj rreth të kaluares time, shkrova për fëmijërinë. Unë nuk shkruaj shpesh tregime për të tashmen. Askush nuk merr e-mail në tregimet e mia pasi unë nuk marr e-mail. Unë, e di me tamam se kam për të shkuar në të kaluarën, deri në pesë vjet nga tani, kur t’i kem gjërat të ndriçuara pak më tepër. Shpesh shkruaj rreth viteve të 1960-ta, kur isha grua e re. Tregimi TRESPASSES (nga libri RUNAWAY) nuk është i periudhës së viteve të 1960-ta, Babai ka ëndrrën dhe zhargonin/gjuhën e asaj kohe. Tregimi është vendosur ndoshta në vitet e 1980-ta.

Shpesh në tregimet tuaja ju shqyrtoni natyrën jo të shprehur apo të kuptuar qartë të raportit prind/fëmijë. Në tregimet SOON dhe SILENCE (nga RUNAWAY), nëna është quajtur me emrin Juliet, dhe vajza me emrin Penelope, e cila duket të sugjerojë diçka të rolit të përmbysur nënë/bijë.  Kur Penelope më në fund ikë prej nënës së saj, ka ajo dëshirë për ta gjetur Juliet-a?

Penelope, në fillim, dëshiron për ta siguruar nënën se ajo është gjallë, por ajo e dëshiron shumë lirinë e saj. Mendoj se kjo është diçka e cila është duke ndodhur në jetën moderne, sepse brezat kanë rregulla shumë të ndryshme. Sa kohë që prindërit tuaj ta kenë një mbajtje mbi ju, ju duhet ose të gënjeni ose të bëni diçka brutale për ta thyer mbajtjen. Mendoj se Penelope është duke e vënë në jetë atë çka me sa duket është një fantazi për shumë fëmijë të rritur. Ajo e dëshiron jetën e saj. Nëna e saj është një grua që ndikonte në masë të madhe në emocionet e njerëzve, me shumë ndjenja, dhe ajo mbase nuk dëshironte ta kontrollojë më.

Fjala “barrë,” shfaqet shumë herë në RUNAWAY. Në OPEN SECRETS, i përdorni shpesh fjalët “load”/”ngarkesë, peshë” dhe “knot”/”nyjë”.

Çdokush në jetë ka barrë. Çdokush mendon si të lirohet prej peshës së tyre, të shpëtojë. Më pëlqen të theksoj veprimin në një mënyrë dhe pastaj ta marr atë në një drejtim që nuk është pritur. Mbase njerëzit e kuptojnë se ata duhet të largohen, apo njerëzit mendojnë se ata do të largohen, dhe ata nuk largohen në mënyrën si mendojnë se do të largohen.

Personazhet në tregimet tuaja shpesh marrin rreziqe të mëdha.

Po. Kur jam duke e shkruar një tregim unë nuk mendoj menjëherë, KËTA NJERËZ DO TË VIHEN NË RREZIQE. Unë mund të mos e shoh atë kur jam duke shkruar. Por kjo është njëra prej aspekteve më interesante të shkrimit për mua. Më pëlqen t’i shoh njerëzit në një periudhë të jetës së tyre kur ata duhet sjell një vendim. Pastaj për shembull, duke pasë vendosur se çka ai dëshiron të bëjë, një personazh gjen një arsye pse nuk mund ta bëjë atë. Kjo vjen si një befasi për të.

Cilat janë disa prej rreziqeve që personazzhet i marrin në këtë libër të ri?

Mirë, natyrisht, mendoj se duke ardhur nëpër Oqeanin Atlantik te një kontinent plotësisht i panjohur ata nuk dinin asgjë rreth asaj se ishte një rrezik shumë i madh siç mund ta imagjinoni. Dhe e dini se nuk do të ktheheni ta vizitoni shtëpinë tuaj të vjetër në gjashtë vjet apo ashtu diçka. Nëse ju kurrë më nuk ktheheni ta shihni atë përsëri, ju nuk do t’i shihni kurrë më shumicën e njerëzve me të cilët jeni rritur, dhe familjen tuaj. Kjo ishte një tronditje për shumicën e njerëzve mendoj.

Jo të gjithë do ta kishin bërë këtë.

Jo, por shpesh dëshpërimi lozi rol në këtë – jo vetëm trimëria. Por në disa raste, po, disa prej tyre ishin mjaft aventuristë dhe kjo është pse ndonjëri nga tregimet – ndonjëri nga paragrafët – ka të bëjë me stër-stërgjyshin tim, i cili nuk ishte ndalur te Kanada, por vazhdoi deri tek Illinoisi. Ai padyshim ishte duke dëshiruar të jetë një Amerikan, pasi kjo shkonte me disa ide të cilat ai i dëshironte në jetë, të cilat do të ishin, e marr me mend, më shumë pavarësi, dhe kjo do të paraqiste më shumë ambicie për të. Kjo nuk ndodhi, sepse vetëm disa vite më vonë pasi ai vajti atje, ai u sëmurë nga kolera e vdiq, dhe familja e tij duhej kthyer në Ontario. Unë e gjeta këtë si një pikë shumë interesante në jetën e familjes, sepse ata fëmijë të vegjël që ishin kthyer prej Illionisi mendoj se ishin prekur thellë me ndjenjën e humbjes. Pasi unë mendoj se kur u kthyen prapa ata ishin – jo të përzënë, se familja ishte e sjellshme me ata – por ata nuk kishin një të ardhme të vendosur.

Çfarë mendimesh kanë ekzistuar për stër-stër-gjyshen tuaj, e cila u bë një nënë që rri e vetme e nuk martohet pasi i vdiq burri?

Ajo pati vëllezërit e burrit në Ontario të cilëve iu shkroi dhe ata shkuan poshtë dhe e morën. Duke e pasur të munguar atë, atje pati punë për gratë, kryesisht duke punuar në hotele, në pastrime, shërbime, dhe duke punuar në kuzhinat e komunitetit, dhe unë supozoj kjo është çka ajo është dashur të punojë. Ajo do të duhej t’i rrisë fëmijët e saj gjithsesi vetëm, dhe ata do të duhej të punonin pothuajse menjëherë. Ka pasur fëmijë që punonin të moshës shtatë dhe tetë vjeçare.

Cilat ishin disa prej befasive me të cilat u takuan në Botën e Re paraardhësit tuaj?

Mendoj se gjithçka duhet të ketë qenë një befasi, dhe ata u terhoqen nga disa prej këtyre surprizave, ndërruan mendjen, pasi njëra prej gjërave me ardhjen tek Amerika Veriore do të ketë qenë se ata papritmas panë shumë njerëz të ndryshëm. Dhe që do të jenë më të çiltër se ata që shkuan në Illionis. Atje do të ishte një përzierje. Atje do të ishin njerëzit nga pjesë të tjera të Europës. Ndoshta në këtë kohë – vitet e 1840-ta, atje do të ishin disa Afrikano Amerikanë. Atje me siguri do të ishin Indianët. Dhe gjithë kjo do të ishte një takim i grupeve në konflikt. Edhe t’i dëgjosh njerëzit duke folur edhe të mendosh për mënyrën si ata jetonin. Dhe reagimi i tyre në këtë ishte kryesisht të tërhiqen në një komunitet njerëzish siç ishin vetë.

A mos disa nga nevojat nxitëse të paraardhësve tuaj, dhe pengesat që ata i patën në orvatjet për t’i arritur synimet e tyre, vazhdojnë apo përsëriten pa pushim në mënyra të ndryshme, nëpër gjenerata?

Kjo është një pyetje shumë e mirë. Mendoj se modelet e sjelljes së njerëzve përsëriten papushim. Nuk mendoj se njerëzit gjithnjë do të mendojnë për ato si pengesa, pasi edhe kalimi i një pengese do të thotë një lloj vetë-dijësimi dhe një vlerësim i caktuar për veten që nuk u favorizua në familjen time. Do të thoja se ideja atje ishte ta bënit detyrën tuaj, ta jetonit një jetë të mirë, ta jetonit një jetë me punë të zellshme, dhe pengesat të cilat ata do t’i quanin pengesa, thjesht do të ishin çështje e mbajtjes si duhet të forcës së tyre, bërjes së asaj çka duhej bërë, kurrë të mos plogështoheshe, kurrë të mos dorëzoheshe, por të  ishe i pazhurmshëm, sidomos pa e ngritur veten. E shihni se çfarë dua të them? Ta kesh një ide shumë të fortë të vetes që si një individ kurrë të mos jesh i favorizuar, megjithëse mendoj se shumë prej tyre bënin, të njëjtën gjë.

Kjo çka jam duke e thënë është vërtet çka kujtoj prej edukimit tim, ajo që unë e kuptoj se do të ishte në aspektin e familjes dhe komunitetit tim.

Kjo është mahnitëse të dëgjohet, derisa ju flisni, sa pak ka ndryshuar kjo, në shumë mënyra.

Kjo është e vërtetë. Unë do të thoja “dekurajuese,” por mendoj se nuk është përnjëmend. Ky është vetëm njëri prej fakteve të shoqërisë njerëzore, dhe kur jetoni aq gjatë sa po jetoj unë shihni si pritjet që njerëzit i paten – qenë të këqia apo të mira – nuk duken të jenë ato që vijnë të vërteta.

Nëse nuk ka një nxitje intensive. Fundja, ju vendoset shumë herët të bëheni shkrimtare, dhe këtë e arritet. Ju keni parë se kjo kerkon kohë të gjatë. Kështu duket se aty ka ca nxitje që nuk do të ndalen.

Ashtu është. Por ky ishte lloj brenda familjes. Babai im shkroi një libër para se të vdiste, një roman rreth jetës pioniere. Ai ishte vërtet një njeri i zellshëm në punë gjithë jetën e tij, që kishte shkuar në shkollë të lartë për dy apo tre vjet dhe kishte qenë shumë i zgjuar, por kaloi nëpër një jetë bujqësore shumë herët dhe pastaj në vitin e fundit të jetës së tij, ai vendosi se donte ta shkruajë një libër, dhe kështu edhe bëri. Dhe shkrimi i tij është shumë i mirë. Romani i tij ishte mjaft konvencional, por ndjenja e tij për gjuhën, të cilën disa njerëz duhet mësuar, ndodhej tamam aty.

Ka diçka rreth tij në librin tuaj të ri?

Po, ka. Në fakt aty është një paragraf i shkrimit të tij në librin e ri që unë e kam cituar. Para se ta shkruante librin e tij ai tashmë ishte duke shkruar për një revistë lokale pjesë që kujtonin të kaluarën, dhe kjo është njëra prej tyre. Ajo qe titulluar “Gjyshërit.” Kështu ai është aty. Njëra nga gjërat që e pëlqej rreth librit të ri është se aty janë aq shumë zëra. Ka citate dhe letra dhe zëra që nuk janë të miat. Dhe unë shpresoj se gërshetohen së bashku bukur.

Të gjithë shkrimtarët janë të interesuar në përshkrimin si personazhet e tyre ndërrojnë gjatë rrjedhës së një tregimi, ju shpesh shtyni personazhet tuaja përtej një gjendje të ndryshimit – te pika e transformimit të plotë. Mund të na jepni një shembull të këtillë nga përrmbledhja juaj e re?

Mendoj se ky do të ishte babai im i cili në të vërtetë ndryshoi në një mënyrë, përmes fëmijëve të tij. Mendoj se kjo ishte pasi unë kisha shkruar një libër apo disa libra dhe ai pa se atje nuk ishte ndonjë “botë magjike” aty jashtë që njerëzit të cilët jetonin ku ai jetonte kurrë nuk do të mund ta arrinin. Ai pa se diçka sikur shkrimi i librit ishte një aktivitet normal për disa njerëz. Dhe se atje nuk ishte ky lloj i frikës prej botës, se shumica e njerëzve që i njihja kishin – një ndjenjë se atje ishin dallimet e thella të cilat kurrë nuk do të arrinit t’i kaloni.

Kjo do të jetë diçka e mrekullueshme për ju ta dini.

Po, është. Por ju e dini, me mua, kjo nuk ndodhi me tamam. Të gjithë duke shikuar në sukses ata kanë pasur tendencën të mendojnë për këmbënguljen e tyre, por në rastin tim unë vetëm ndodhi të jem gjallë në një kohë kur atje ishin njerëzit që ishin aty, sidomos në Kanadë, me një pikëpamje të fortë kombëtare të ndërtimit të një letërsie. Dhe atje ishin subvencionet nga qeveria. Ka pasur revista të cilat po vinin me tamam kur unë isha, të themi, në të tridhjetat e mia, dhe atje ishte radioja kombëtare, e cila i pranonte gjërat. Dhe atje kishte një lloj të – unë nuk do të thoja se ajo ishte një përkushtim për letërsinë nga ana e shumicës së njerëzve në vend, por me siguri atje pati njerëz të përkushtuar për letërsi, për ta dërguar letërsinë Kanadeze jashtë, dhe unë kam qenë pikërisht në kohë për ta parë këtë.  Bob Weaver (transmetues/spiker i CANADIAN SHORT STORIES, më vonë ANTHOLOGY-s, në radion CBC, dhe një themelues dhe botues i revistës the TAMARACK REVIEW) është njëri prej njerëzve të cilit i kam borxh gjithçka. Gjithashtu, siç është e qartë, ajo ishte një kohë më e lehtë të jesh grua, sidomos ndërsa bëhesh më e vjetër.

Nuk mendoj se kishte një ndjenjë aq të fuqishme në Kanada si ndoshta në disa vende të tjera rreth grave për të qenë shkrimtare. Mendoj se ishte një ndjenjë bukur e fuqishme në SHBA, në epokën e Hemingway – Dos Passos-it, dhe poashtu në Australi – kur e vizitova atë, atje ishte edhe më keq, shumë më keq. Por në Kanada, pasi ne kurrë nuk patem ndonjë shkrimtar për të folur për të, ata ishin të gëzuar për atë që mund ta nxjerrin jashtë.

Margaret Atwood e tha saktë këtë kur unë e intervistova për këtë projekt.

Po. Ne Kanada nuk kishte orvatje t’iu shmangnin për shkak të gjinisë tuaj. Dhe mjaft e çuditshme, mendoj se kjo pjesërisht ishte, pasi kjo ishte një punë e zbehtë “burrece apo frikashe”, Dhe unë do të mendoja se megjithëse shkrimtarët meshkuj do të dominonin në Shtetet e Bashkuara, shumë nga ata dukej se duhej shkuar për disa gjatësi të mos jenë “qullashë/burreca apo frikashë.” Kështu unë mendoj e njëjta gjë ishte kudo në Amerikën Veriore. Mendoj se kjo ishte pasi aq shumë gra ishin mësuese prej viteve të vona 1800-ta e tutje, dhe kështu e gjithë puna e letërsisë është lloj i detyruar i fisnikërisë.

Kështu kjo do të ndihmojë për të shpjeguar theksin mbi shovenizmin mashkullor, të qenit shumë i fuqishëm dhe agresiv në veprën e disa shkrimtarëve meshkuj të asaj kohe.

Unë mendoj kështu, po. Një pjesë shumë e madhe e energjisë duhej shkuar në këtë. Mendoj se kjo ka kaluar.

Shpesh në tregimet tuaja, ju shqyrtoni perceptimet e të ashtuquajturës gjendje normale në shoqëri, dhe ju studioni nivelin në të cilin një karakter ose përshtatet në këto struktura ose ndahet prej tyre. Në “THE VIEW FROM THE CASTLE ROCK,” Mary, një e ashtuquajtur lëneshë/grua e pamartuar, është mëshiruar për sjelljen e saj me sa duket të çuditshme,  dhe statusin e saj të pamartuar, megjithatë prej vështrimit të saj, “gratë e burrave, gratë nëna – çojnë një jetë të mjeruar. Së pari me atë çka burrat bëjnë në to. Dhe pastaj me çka fëmijët bëjnë, kur bëhen publikë.” Në hulumtimin dhe shkrimin e përmbledhjes suaj të re, cilat ishin disa prej ndryshimeve në perceptime, gjatë kohës dhe nëpër oqeane, në atë që përbën “sjellje normale,” veçanërisht në idhje me gratë.

E dini, unë nuk mendoj se pati shumë ndryshime në familjen time deri në gjeneratën time. Deri atëherë, gratë e një klase bujqësore jetonin bukur shumë jetë të njëjta më 1900 siç kishin jetuar më 1800, dhe në një kontinent tjetër. E vetmja gjë ishte se ata ishin pakëz më rehat në Kanadë, pasi edhe pse askush nuk kishte bërë veçanërisht mirë, ata kishin bërë mjaft mirë se njerëzit nuk ishin duke jetuar në atë nivel minimal me të cilin kishin jetuar në Ettrick Valley. Kështu ndryshimet ishin të shumtën në aspektin e një grime rehatie fizike. Por pritjet dhe jeta ishin shumë të njëjta. Gratë më 1900 vdisnin në rastin e lindjeve të fëmijëve, tamam në atë mënyrë si kishin vdekur gjithnjë. Ndryshime të mëdha gjithkund mendoj unë, kanë ndodhur në jetën e grave që nga Lufta e Dytë Botërore. Por ato ishin duke ndodhur ngadalë gjatë gjithë shekullit të njëzetë.

Është thënë se në Amerikë, në disa mënyra, ka pasur shumë më shumë mundësi për gratë gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur burrat ishin larg në luftë.

Oh, në mënyrë të jashtëzakonshme ashtu! Por e dini, menjëherë pas kësaj, pati një rigjallërim të madh të jetës familjare dhe rritje në përqindjen e lindjeve, dhe kjo ishte koha kur unë isha nënë e re dhe shtëpiake, dhe mund t’iu them se pati një ndjenjë të fuqishme atëherë kundër grave që shkonin jashtë dhe bënin ndonjë punë. Kjo ngjante thuajse kjo ishte reagimi në atë çka kishte ndodhur gjatë luftës dhe ndoshta edhe më herët.

Ç’thoni për disa nga ato gratë që erdhën më herët, për shembull, në tregimin tuaj “A real Life,” (nga OPEN SECRETS) në të cilin Dorrie kap në grackë minjtë e ujit dhe rrjep ketrat, apo në”Little House” në THE PRAIRIE, në të cilën Caroline, nëna, drejton një karrocë poste, nëpër udhën me përpjetzë të ngushtë e gjarpëruese dhe ndihmon për të ndërtuar kasollën me trungje të familjes?

Unë mendoj se në një jetë bujqësore, burrat dhe gratë ishin të barabartë, dhe jetët e tyre qenë shumë të ngjashme. Ata kishin të njëjtin lloj të përgjegjësisë, të njëjtin lloj të vështirësive, dhe jetët e tyre ishin plotësuar me punën e vështirë, fizike. Por minutën që mendoni për jetën intelektuale, apo një jetë që kërkon trajnim të avancuar – si bërja mjek, jurist, inxhinier – pengesat kundër grave ishin të tilla sa gruaja ngelte pa mundësi.

A kishin paraardhëset tuaja të martuara pronë?

Unë mendoj se ka pasur masa që janë ndërmarrë për këtë në shekullin e nëntëmbëdhjetë, me vështirësi të mëdha, në lidhje me pronën e një gruaje të martuar. Unë e di se kur u martua Charlotte Brontë, që do të ndodhte rreth vitit 1850, ajo ishte e habitur kur zbuloi se burri i saj posedonte të gjitha të drejtat në librat e saj. Pas kësaj, mendoj deri në vitin 1900, ishin bërë disa ndryshime. Dhe gjithnjë ato duhej për të pasur shtysë. Kjo ishte pse gratë kishin një pasuri për ta sjell te burri i saj kur martoheshin.

Një burrë nuk do ta kishte atë në pronësi poashtu?

Mirë, ai e kishte në pronësi derisa ishin të martuar. Por nëse ndaheshin ai duhej të bëjë diçka. Sidoqoftë, unë isha duke menduar pikërisht rreth gjërave si kjo; unë isha duke menduar rreth asaj se si në ANA KARENINA, burri me natyrë të dobët shiti pyllin që i përkiste gruas së tij ashtu që të mund të blente gurë të çmuar për zonjushën e tij valltare-baleti.

Virginia Barber, një kohë të gjatë agjentja juaj, ka thënë kur e kam intervistuar atë për VQR se kur ajo ishte duke e filluar agjencinë e saj në New York në mes të viteve 1970, gratë shpesh kishin refuzuar anëtarësimet në klub, dhe ende pati çështje, kur një profesioniste femër iniconte një drekë me një koleg mashkull, lidhur me atë se kush do  ta paguante llogarinë e shpenzimeve. Ishin këto lloje të qëndrimeve në atë kohë kudo rreth jush në Kanada?

Mirë ato do të kenë qenë. Unë bile nuk dija ndonjë gjë rreth tyre pasi isha martuar e re dhe kurrë nuk kisha pasur një llogari rrjedhëse apo diçka të tillë, dhe kurrë nuk kisha menduar për këtë. Në radhë të parë pasi ne nuk kishim shumë para, dhe të dy ishim duke provuar me shumë zell për të shkuar përpara. Dhe kjo dukej si një ndërmarrje e përbashkët, prandaj kurrë nuk mendova, PSE UNË NUK E KAM NJË LLOGARI RRJEDHËSE? Por kjo ishte në përgjithësi ajo që ndodhte.

Kështu kur ju ishit duke e filluar këtë, duhet të mos i keni njohur shumicën e grave të cilat po bënin çka ju ishit duke bërë, apo që po i ndanin qëllimet tuaja.

Jo, unë nuk dija ndonjë gjë. Por burri im i parë kuptoi cilat ishin synimet e mia, dhe ai ishte plotësisht bujar rreth kësaj. Ai vërtet dëshironte që unë të shkruaj, dhe ai vërtet besonte se unë do të jem e suksesshme. Unë në këtë mënyrë kam qenë aq me fat. Pasi unë nuk di ndokë tjetër i cili do të kishte dëshiruar gruaja të bëjë diçka që e largon atë prej rolit të saj “normal” – ose mund të kishte qenë si konkurrencë.

Ti duhet të kesh qenë shumë e fortë dhe e përqëndruar?

Jo, nuk kam qenë. Unë nuk jam fare e fortë. Unë vetëm duhej bërë këtë. E dini, kur Jane Austen shkroi dorëshkrimet e saj, ajo gjithnjë mbajti pranë vetes gjergjefin/rrethin për qëndisje, ashtu që nëse ndokush vinte në dhomë, ajo të mund të ishte duke bërë qëndisje. Mirë, kjo është shumë simbolike, dhe kjo nuk pati ndryshuar në kohën time – në kohën time të hershme.

Kështu më parë, gratë ndjeheshin se duhej ta fshehin faktin se ato ishin duke shkruar fikcionin pasi ndryshe do të ishin parë si  kapërcyese të rolit të tyre. Dhe tash që është më tepër e pranueshme për gratë të jenë shkrimtare, së paku në SHBA, ato mund të vazhdojnë të minimizojnë faktin se shkruajnë fikcion, pasi kjo shpesh është shikuar aq me shpërfillje në shoqërinë tonë materialiste.

Ashtu është. Dhe kjo nuk është punë që sjell të holla. Në qoftë se ju delni dhe bëni shitjen e reklamave apo diçka të tillë, do të ishte më mirë. Nëse ka pasur të ardhura të qëndrueshme nga ajo që dikush ishte duke e bërë, mendoj se ajo është edhe që ka ndodhur. Dhe unë kam dëgjuar shumë gra të reja të thonë se ato nuk mund “të marrin pushim” (prej) punës me të ardhura (me qëllim) për të shkruar.

Mendoj se gjatë viteve të gjashtëdhjeta ka pasur më shumë prirje për të bërë atë çka e dëshironit dhe të jetoje në varfëri. Varfëria u bë mode për një nivel të caktuar njerëzish të cilët ishin edukuar dhe shqetësuar se jetërat e tyre do të thoshin diçka. Por mendoj se çka ata nuk po kuptonin ishte se ata po jetonin në një ekonomi shumë të begatë, dhe në qoftë se ju dëshironi për të marrë një punë për disa muaj dhe për t’i shpëtuar paratë tuaja, dikush mund ta bëjë këtë. Dhe kështu, kjo nuk ishte tmerrësisht realiste. Në çdo mënyrë, shumica e fëmijëve të tyre duan të jenë komisionerë burse, mendoj unë.

Në kërkimin tuaj, cilat ishin disa prej zbulimeve tuaja nëpër kulturat dhe gjeneratat në qëndrimet ndaj dashurisë romantike dhe martesës.

Mendoj se ajo kryesorja është se njerëzit martohen, sidomos gratë në mënyrë që të kenë një jetë seksuale.  Burrat mund të menaxhojnë për të mos qenë krejt të tillë. Por në këto komunitete shumë të organizuara, me të gjithë duke shikuar, nuk mendoj se burrat ia dalin mbanë për të shkuar shumë larg normave, për më tepër, dhe kështu, kur jeni të ri, dhe seksi do të jetë i kufizuar për një person, unë mendoj se kjo bëhet dashuri. Mund të ketë disa njerëz që janë kokëfortë apo shumë të pafat dhe që kurrë nuk kanë iluzione të këtij lloji. Por unë mendoj se shumica e njerëzve kanë. Dhe kështu dashuria ishte lidhur me martesën dhe me familjen e basnikërinë, dhe në disa raste mendoj kjo ka funkcionuar jashtëzakonisht mirë. Duhej të ishte një shkëndijë mes njerëzve që kontraktonin në këto martesa në radhë të parë. Dhe unë mendoj nëse aty ishte një shkëndijë, një jetë e qëllimeve të përbashkëta dhe etikat e punës së zellshme këto do ta mbanin atë të gjallë. Unë mendoj se aventurat seksuale kanë qenë gjithmonë një çështje e klasës dhe kohës së lirë. Kështu lloji i njerëzve prej nga vij unë, nuk mendoj se do të ndikojë shumë në jetët e tyre. Ajo që më intereson mua është se shumë njerëz nuk martohen, dhe kjo mbase do të jetë një jetë shumë e ngushtë, por ju vërtet nuk dini si çka jetët e tilla janë. Dhe jam e sigurt se njerëzit kishin llojin e imagjinatës seksuale dhe ndjenjat romantike – çka ne i quanim “dëshira të forta” kur unë isha në shkollimin e lartë – jam e sigurt atje pati njerëz që do t’i kishin ato gjithë jetën e tyre. Dhe ndoshta ato kurrë nuk do të jenë zbardhur, dhe ndoshta ato do të ishin, në një mënyrë, plotësisht të ushqyeshme.

Mes të martuarish, apo të pamartuarish, apo të të dyja palëve?

Të të dyja palëve. Mendoj se tash kur seksi është aq i hapur, ne harrojmë sa shumë do të thonë disa gjëra shumë të vogla. Sikur dikush duke e fërkuar krahun tuaj, apo diçka asisojit.

Doni të thoni se ka një lidhje në tregimet tuaja në mes të dhunës dhe seksualitetit?

Unë nuk mendoj për seksualitetin se është i lidhur me dhunën. Në dështimin për t’i parë apo vërejtur tregimet do të thoja se është e vërtetë se ndjej se ka diçka rreth seksit që është duke kërcënuar, pafrenueshëm – jo domosdoshmërisht me shkaktim dëmi. Shpesh tërheqja seksuale do të jetë në mes njerëzve të cilët përndryshe nuk do të jenë të zgjedhur. Po mendoj për tërheqjen seksuale si një gjë të izoluar dhe befasuese. Tregimet tregojnë se seksi është një venë ku racionaliteti – kualiteti apo gjendja e të qenit i pajtueshëm me arsyen – prishet.

Njëri prej karaktereve tuaja i cili shpreh dhunë pjesërisht përmes akteve seksuale, është Ladner në “Vandals” (nga OPEN SECRETS), dhe ai duket një personalitet i pazakontë, edhe pse interesant, në veprën autentike të Munro-s.

Ladner nuk ka besnikëri ndaj njerëzve që u përket e me të cilët jeton apo komunitetin e tij. Largësia e tij e bëri atë interesant për mua. Ai nuk shikon me kujdes të mësojë më shumë, ai nuk ndryshon. Janë njerëzit rreth tij të cilët e bëjnë këtë.

Në tregimin tuaj “Fits” (nga libri THE PROGRESS OF LOVE) Roberti përshkruan një veprim të rëndësishëm dhe në dukje irracional në këtë histori, “sikur një tërmet apo vullkan,” dhe vazhdon të thotë, “Njerëzit mund të përshtaten sikur toka përshtatet.” Mary perceptohet se ka një përshtatje kur ajo vërsulet pas Young James, kur parafytyron që ai të jetë në rrezik.

Oh, po.  Kjo është me të vërtetë ajo që dua të them me “përshtatje” në një mënyrë. Diçka aq e fuqishme ndodh sa ju keni dalë jashtë vetes, dhe jashtë sjelljes suaj normale. Nuk di, mendoj se shumë prej tregimeve kanë diçka sikur kjo.  E dini, një gjë rreth shkrimit është se është shumë vështirë të shohësh në procesin tënd të shkrimit. Shumë vështirë. Dhe nganjëherë kjo duket, kur jeni pyetur në lidhje me këtë, se ju jeni vetëm duke qenë bishtnuese. Por në të vërtetë, kjo është si diçka që ju nuk mund ta mbani mend shumë mirë. Nganjëherë kjo pothuaj është ngjashëm sikur kur nisni t’iu tregoni njerëzve rreth “një ëndrre që kisha natën e kaluar,” dhe pastaj vetëm pjesë të parëndësishme të saj duket të ndodhin për ju.

Mundet që një pjesë e vëshitrësisë në bisedën për procesin tuaj të shkrimit të jetë për shkak se aq shumë nga vepra juaj duket të jetë rrënjosur në pavetëdije?

Mirë, mendoj se është dhe kjo. Unë kurrë nuk provoj një mënyrë të marrjes së kontaktit me këtë. Por mendoj se kur e gjej një tregim që dua ta shkruaj, se shumica e tij është aty, po. Unë shkruaj sepse dua ta gjej një ndjenjë të të fshehtes dhe befasisë. Jo një mister që iu jep fund, por diçka që e bën personazhin apo lexuesin të habitet. Unë vërtet nuk i dua interpretimet. Unë nuk dua të bëj shpjegime përfundimtare. Nëse unë pata një zgjedhje ndryshe në sjelljen njerëzore, unë do të dëshiroja ta zbërthej këtë në modele apo mënyrë më shkencore. Por kjo nuk është pikërisht ajo e cila më intereson mua.

Ann Close, editori juaj për kohë të gjatë në Knopf, ka përmendur, kur e intervistova atë për këtë pjesë, se një rilexim i tregimit “Lichen” (nga libri PROGRESS OF LOVE), ajo thoshte se detaje të caktuara të cilat ajo mendonte se kishin qenë në tregim nuk ishin shkruar në mënyrë letrare atje. Ajo ishte duke i kujtuar gjërat që kanë ndodhur, në një kuptim, mes rreshtave. Ne u mrekulluam me aftësinë tuaj për të kuptuar si funkcionon nënvetëdija dhe të kuptuarit tuaj se si ta vendosni atë natyrë të vërtetë nëpër shkrim. Vërtet, ju nuk mund ta pyesni një autore, “Çka mendoni rreth nënvetëdijes?” pasi –

Pasi ju nuk e pyesni.

Po. Dhe prapë.   I mbani mend ëndrrat tuaja?

Afërsisht si bëjnë dhe njerëzit e tjerë. Unë nuk i mbaj mend ato, përveçse pak prej tyre. Me ndonjë saktësi. E dini, ju zgjoheni dhe e vrani mendjen, KJO ËNDËRR ISHTE RRETH… dhe derisa mendoni rreth saj tamam atëherë, kjo ka shkuar, dhe gjithçka do të keni është atmosfera që ishte në ëndrrën tuaj.

Jam e kënaqur që Ann e ka thënë këtë, pasi unë shpesh e ndjej të shkruarit unë vërtet e vlerësoj këtë kjo është ajo e cila është duke ndodhur se unë jam  duke e marrë një lloj të – fjala që ata e përdorin për këtë është ATMOSFERË, por kjo është një fjalë mjaft e papërshtatshme. Disa prej gjërave që janë shumë të vështira për të komunikuar megjithatë mund të thuhen me fjalët të cilat nuk i thonë saktë ato gjëra. Dhe unë nuk e di si kjo është bërë, por do të shpresoj se nganjëherë kjo do të ndodh. Pasi sigurisht unë nuk mund ta lexoj veprën time në mënyrën si e lexoj veprën e njerëzve tjerë.

Pyes veten nëse aftësia juaj për të kërkuar diçka të vlefshme në nënvetëdije është njëri prej faktorëve që i bën lexuesit t’i krahasojnë tregimet e juaja me ato te Chekhov-it. Aq shumë prej veprës së tij është e nënkuptuar apo metaforike.

Ashtu është, po.  Unë do ta interpretoja këtë tamam si një marrje të trokitjes në kraharor apo diçka asisojit, diç që vepra e tij gjithnjë ma dha dhe ende ma jep. Pothuajse një frikë dhe një eksitim dhe kjo është sikur ajo që disa njerëz marrin prej fesë, mendoj. Lloj ndjenje e një realiteti që vështirë mund ta duroni, apo diçka ashtu, dhe që prapëseprapë është me rëndësi të madhe.

Kush kanë qenë disa prej shkrimtarëve të cilët gjatë viteve kanë vazhduar ta kenë atë ndikimin e fuqishëm në ju?

E pati William Maxwell. Dhe ende e ka. Nganjëherë William Trevor, dhe mendoj se Edna O’Brien mund të bëjë gjëra shumë të mrekullueshme. Mendoj se ajo është njëra nga shkrimtarët vazhdimisht jo mjaft të vlerësuara tani.  Nuk vazhdoj më tutje pasi është shumë vështirë për mua të mendoj për emrat dhe unë i harroj njerëzit që janë të rëndësishëm.

Në LIVES OF MOTHERS AND DAUGHTERS, shënimet autobiografike të vajzës tuaj Sheila, ajo shkruan për stërgjyshen tuaj, Margaret Hogg, e cila e dinte Biblën dhe baladat tradicionale dhe tregimet përmendsh, dhe Sheila thotë se ju poashtu, keni një kujtesë ngjashëm të saktë.

Po, e kam. Ju e shihni, se ajo çka vërtet më interesonte mua rreth Margaret Hogg ishte se ajo i kushtonte shumë vëmendje dhe i kthehej një kohe shumë më të vjetër se sa kohës së saj, kur nuk pati letërsi të shkruar. Kjo shkuarje prapa ishte për aq kohë larg sa njerëzit ishin duke i treguar historitë. Ka pasur njerëz të cilët i kishin mësuar përmendësh baladat dhe i kanë mësuar përmendësh historitë dhe ajo ishte njëra prej tyre. Ajo i pati gjërat në kokën e saj – të cilat nuk ishin të shkruara. Dhe ajo ishte pikërisht në fund të kohës kur kjo ishte aq e dobishme.

Por unë kam atë lloj të kujtesës, në një mënyrë.

Në tregimin “Who do you think you are?” (nga THE BEGGAR MAID), Rose dënohet nga mësuesja e saj, Zonjusha Hattie, për zënien e vetes “më të mirë se njerëzit e saj” kur ajo demonstron për klasën e saj aftësinë e saj për të mësuar përmendësh dhe pastaj e reciton një poezi që ajo e ka studiuar në dërrasën e zezë për vetëm disa minuta.

Kjo është e vërtetë.

Dhe në përgjithësi në tregimet tuaja, ju përshkruani regjionin, orenditë në shtëpi, dhe specifikat e tjera fizike të parametrave tuaj në hollësi të mëdha. A u rritet ju, sikur fënijët në “White Dump” (nga THE PROGRESS OF LOVE), duke lozur “lojë të mërzitshme me letra të cilat të mësonin emrat e luleve të egra Kanadeze), me qëllim që të marrin këtë burim të dijes, apo thjesht e keni dëgjuar këtë lloj të informacionit njëherë dhe më nuk e keni harruar?

Unë këtë nuk e mbaj mend nga rrëfimi, dhe nuk mbaj mend të kem lozur lojë me letra. Unë duhet ta kem sajuar këtë, apo kjo është e mundshme. Por si me të gjitha detajet, mendoj se kjo është pothuajse diçka që duhet ta lakoj. Unë nuk mund ta rrëfej një tregim pa dëshiruar të them në ç’lloj shtëpie njerëzit jetojnë aty brenda, nëse shtëpia ishte me tulla, çfarë ngjyre kishin tullat, çka kishte në kuzhinë, dhe të gjitha llojet e gjërave, që mund të fitojnë shumë nga pesha, dhe nganjëherë me vetëdije përpiqem për t’i shkurtuar ato pak.

Por në të gjithë veprën tuaj, këto përshkrime të ambienteve të karaktereve portretizojnë një ndjenjë të vendit aq gjallërisht thuajse ky ishte një karakter në secilin tregim.

Unë gjeta se shkrimtarët e Amerikës Jugore të gjeneratës para gjeneratës time të jenë shumë të pëlqyer në atë mënyrë, pasi ata bëjnë shumë nga kjo. Shkrimtarët europianë nuk bëjnë gati aq shumë; ndoshta për shkak se ata kanë marrë aq shumë të kaluar rreth tyre, ata kurrë nuk do të mund të ndaleshin nëse do të bënin ashtu.

Unë e pyes veten në qoftë se kjo gjithashtu ka të bëjë me atë që ju kishit thënë më herët, rreth mënyrave të ndryshme që religjionet u zhvilluan në vende të ndryshme, dhe cilat lloje të shprehjes janë konsideruar të pranueshme.

Po, kjo mund të jetë.

Përshkrimet tuaja për detajet e hollësishme të përvojave fizike dhe emocionale, të tilla si lindja e fëmijëve, janë aq të sakta nga ana ndijore dhe psikologjike sa ato i mundësojnë lexuesit të marrin pjesë në përvojën e karaktereve tuaja. A i keni ruajtur revistat nga të cilat i moret shënimet?

Jo, kurrë.  Nëse unë kam ndonjë kohë për shkrim, unë gjithnjë e shkruaj fikcionin.  Unë thjesht nuk do të doja ta çoj gjithë atë energji nëpër një revistë. Kur i lexoj revistat e Virginia Woolf mendoj, KJO ËSHTË E MREKULLUESHME. Është e mrekullueshme që ajo u ul çdo ditë dhe e bëri atë punë. Dhe ajo poashtu ishte duke i shkruar romanet e saj. Por unë nuk kam aq shumë energji letrare.

Ajo nuk kishte fëmijë.

Kjo është e vërtetë.  Ajo gatuante edhe pse, ndonjëherë. Por gjërat që i sjell ndër mend, për shembull, rreth lindjes së fëmijëve – atë lloj të gjërave – pothuaj çdo grua ka mjaft kujtime nga lindja e fëmijëve. Kjo nuk është diçka që harrohet.

Po, por edhe pse kjo është një përvojë e rritur, shumë nga ne e kujton këtë më shumë me impresionizëm se sa ju bëni. Kam dëgjuar se është e zakonshme për njerëzit t’i kujtojnë përvojat traumatike në detaje të mprehta – thuajse koha kishte ndaluar. Por ju grafikisht mbani mend elementet e jetës ditore.

Kjo është e vërtetë, po. Unë nuk e di. Mbase ky është vetëm një lloj i kujtesës, pasi kjo nuk ka qenë për shkak të orvatjes/mundimit.

Në përmbledhjen tuaj të re, karakteret e paraqesin veten dhe të kaluaren e tyre ndryshe dhe në mënyrë të re, apo sjellin ndër mend dhe/ose risajojnë paraardhësit e tyre nga tregimet më të hershme?

Mirë, unë mendoj se e bëjnë këtë. Kjo është ajo që me të vërtetë ndodh.  Kjo është një stërvitje e futur këtu. Unë do ta quaja atë zbulim, por marr me mend se gjithçka shkruhet është risajim, pasi ajo ka për të kaluar nëpër ju, kjo është çka ju mund të shihni.

Poashtu në vëllimin e ri a rishfaqet ndonjëri prej karaktereve të një gjenerate në ndonjë manifestim tjetër në gjeneratën tjetër?

Po, disa shfaqen. Mendoj se disa shfaqen.

Në LIVES OF MOTHERS AND DAUGHTERS, Sheila përmend se djali i Margaret Hogg, James Hogg, e njihte Wordsworth-in, dhe duket se Wordsworth është i rëndësishëm për ju.

Po, ai është. Wordsworth, siç e dini, gëzonte një reputacion të madh si poet. Dhe Hogg imitoi stilin e tij një kohë. Ai imitoi stilin e Byron-it, poashtu, dhe imitoi të gjithë poetët, në një orvatje për të bërë ca para. Nuk mendoj se ata ishin shumë të kënaqur me këtë, nëse ata dinin për të, por më vonë pati një rrëfim për të se shkoi ta vizitojë Wordsworthin. Në atë kohë ju mund të shkonit dhe t’i vizitonit shkrimtarët pa e pasur një ftesë. Vetëm paraqiteshit se donit të tregoni respektin tuaj. Dhe kjo është çka Hogg bëri, dhe unë mendoj se ai ishte me dikë tjetër, që e njihte Wordsworthin pak. Kur ata u ndodhën në shtëpinë e Wordsworth-it, Hogg tha, “Imagjino, dy shkrimtarë të mëdhenj në të njëjtën dhomë!” Dhe kjo është çka unë dua rreth Hogg-ut – se ai është aq ndryshe prej idealit të familjes. Ai është me tamam mendjemadh dhe vetë-respekti i tij është shumë i madh, dhe Wordsworth nuk e pëlqente këtë gjë për më tepër.

Walter James Miller në WALTER TALK BOOKS CD LECTURE në RUNAWAY, diskuton se sa të interesuar ju jeni në filozofinë e Wordsworth-it rreth -

Natyrës? Oh, po, jashtëzakonisht  Unë kam qenë gati për të thënë, “Unë isha kur kam qenë më e re,” por kjo është njëra nga gjërat e marra që njerëzit e thonë. Kjo është, thuajse marrin në zgjuarsi kur bëhen më të moshuar. Unë vetëm e thëthita këtë, mendoj, por në fund të adoleshencës sime dhe kisha një ndjeshmëri të madhe rreth natyrës– rreth vendit tim – një lloj të ndjenjes mistike. Unë plotësisht e zëvendësova fenë, por kjo ishte, në një mënyrë, e të njëjtës cilësi si feja.

A ia doli filozofia e Wordsworh-it që të ketë një kuptim bashkëkohor për ju?

Ia doli. Po. Dhe natyrisht, unë nuk jam e vetme që të ndihem në këtë mënyrë. Kjo ishte një ndjenjë që unë me të vërtetë e ruajta kur isha një vajzë e re, pasi njerëzit do të kishin qeshur me mua, mendoja. Dhe tash, është krejt e zakonshme për njerëzit të kenë këtë ndjenjë dhe këtë shqetësim. Nëse kjo do të ndihmojë apo jo, unë nuk e di.

Ju shpesh shqyrtuat rolin që lozin rastësitë, apo incidentet në dukje të rastit në jetët e karaktereve tuaja. Cilat ishin disa prej zbulimeve tuaja lidhur me atë se si këto elemente ndihmuan të formësoni historinë e familjes tuaj.

E dini, unë nuk e di nëse kjo është ndihmë në historinë e familjes time. Kjo është pothuajse diçka që unë dua ta bëj pasi unë e kam parë këtë në jetë dhe këtë e bëj më tepër ndërsa moshohem më shumë. Kjo është diçka që pothuajse të mbush me lumturi dhe plot energji, por unë nganjëherë pëlqej të loz me rastësitë dhe mënyrat me të cilat gjërat sikur këto gjithnjë kanë qenë përdorur në tregime. Nganjëherë ato janë mjaft të çuditshme dhe të pazakonta. Dhe janë mjaft zbavitëse për të menduar për to. Unë mendoj ndonjë histori familjare do të ketë diçka nga kjo, po, pasi ato janë çka secili dëshiron të gjejë në një tregim-befasues.

Ndoshta disa prej karaktereve në historinë tuaj familjare kishin qenë fizikisht në natyrë. Për shembull, moti në Ontario mund të jetë aq i egër, dhe paraardhësit tuaj do duheshin të merreshin me gjëra të paparashikuara, sikur ishin stuhitë.

Po, ashtu është. Dhe diçka e tillë nëse ndodh në një kohë të caktuar mund të ketë të gjitha llojet e ndikimeve në jetën tuaj. Për shembull, dje unë do të shkoja në një qytet pesëdhjetë milje larg për të ngrënë drekë me një mik të vjetër. Të cilin nuk e kam parë të flas vërtet me të, për disa vite. Dhe atje ka pasur një stuhi dëbore të frikshme. Mirë, merr me mend se kishte qenë një aksident ku ky ishte shumë më i rëndësishëm se sa të takohesh me një mik. Këto janë mënyrat si gjërat janë prekur.

Nga anglishtja: Zymber Elshani

Nacional