Trutë e gomarit

EDMOND TUPJA

 Një nga personazhet më të neveritshme të fabulave të frëngut La Fonten, të shqipëruara kryesisht nga Çajupi, V. Kokona, N. Frashëri e O. Nishani, është gomari! Po, po, i dashur lexuesi im i përjavshëm, gomari me tri rrokje: go-ma-ri! Njëkohësisht, ai është herë i trashë, herë frikacak, çka pasqyrohet gjithashtu në folklorin tonë. Në gjuhën shqipe, përveç një morie fjalësh të urta e shprehjesh që kanë në qendër fjalën “gomar”, kemi një shprehje shumë interesante: “i hedh (i shtie) dikujt trutë e gomarit”, e cila, sipas Fjalorit të gjuhës shqipe (Tiranë, 2006), karakterizon dikë që “bën si i thonë të tjerët” në kuptimin “është aq i përpunuar mendërisht nga të tjerët, saqë nuk i përket më vetvetes”.

Do të isha shumë kureshtar të mësoja nëse këtë shprehje e kanë edhe popujt e tjerë në gjuhët e tyre. Sidoqoftë, një gjë është krejt e sigurt, gomari, qoftë ai me kombësi shqiptare apo me një tjetër çfarëdo, me shumë gjasë do të ndihej i fyer po ta merrte vesh se si e trajtojnë njerëzit atë duke i veshur vetëm tipare negative, përjashto atë të durimit. Sidomos ne, shqiptarët, që, si mesdhetarë e ballkanas që kemi qenë, jemi e do të mbetemi, nuk kemi fare durim.

Nga ana tjetër, ne, shqiptarët, historikisht e kemi tmerrësisht qejf mishin, por ç’pjesë të tij: kofshën, gjoksin, shpatullën, qafën apo të brendshmet? Të gjitha këto, ma ha mendja e përtyp imagjinata, por veçanërisht kemi qejf trurin si diçka delikate, pavarësisht përqindjes së lartë të kolesterolit. Ndoshta këtu duhet ta ketë zanafillën shprehja e lartpërmendur me trutë e gomarit (që mbase nuk ka kolesterol, ku i dihet?), edhe pse kjo mund t’i çorodiste kafshët e tjera si qengji, viçi, gici, pula e peshku, aq të preferuar nga njeriu shqiptar (homo albanicus), por me kusht që ta kuptonin gjuhën e këtij të fundit.

Diçka më thotë, megjithatë, se ka mundësi që fillimisht ky njeri ta ketë ngrënë edhe mishin e gomarit, pra, edhe trutë e tij: a nuk tregojnë se, andej nga fundi i regjimit komunist në vendin tonë, në kohën e tallonit, d.m.th. të urisë së organizuar me partishmërinë më të pamëshirshme, në një familje me shumë pjesëtarë – gjysh e gjyshe, prindër e plot fëmijë –, një ditë të gjithë nuk kishin asgjë për të ngrënë, kështu që, për të shuar urinë e madhe, vendosën që gjyshi të vriste gomarin plak të shtëpisë, i cili u kishte shërbyer pa bërë zë me vite të tëra dhe që nipërit e mbesat e donin aq shumë; plaku mori çiften dhe shkoi në haur të flijonte veshgjatin; të gjithë zunë veshët që të mos e dëgjonin krismën fatale, aq shumë u dhimbsej kafsha e gjorë, por plaku e qëlloi vetëm pas gjysmë ore. “Gjysh, – i thanë fëmijët e përlotur, kur ai u kthye, – nuk të bënte zemra ta vrisja, prandaj u vonove, apo jo?” Gjyshi nuk u përgjigj, por i nxori ata nga dhoma, iu afrua të birit dhe i pëshpëriti: “U vonova sepse prita sa t’i çohej ai miku që të kishim një copë mish apo kockë më shumë për të ngrënë!”

Morali i kësaj ngjarjeje të vërtetë (siç më është betuar kolegu dhe miku im Françesk Armadhi) në kohën kur Shqipëria e pamposhtur ndërtonte socializmin e saj dështak duke u mbështetur në forcat e veta kockë e lëkurë, është se një pjesë jo e vogël e shqiptarëve preferojnë dhe do të vazhdojnë të preferojnë që t’u fusin trutë e gomarit më mirë sesa atë gjënë e këtij për të cilën u vonua në haur plaku i familjes së uritur të asaj kohe të palavdishme; këtë moral e dëshmon, për shembull, shitblerja e votave në prag të zgjedhjeve të 23 qershorit: shitësve të tyre u futën trutë e gomarit duke u dhënë një shuk të qelbur me euro dhe kjo qe e keqja më e vogël, sepse, lexuesi im i ndershëm mund ta përfytyrojë fare lehtë se ç’mund t’u kishte ndodhur shitësve në fjalë sikur t’u kishin futur, po e përsëris e ripërsëris, në vend të truve, atë gjënë e gomarit, për të cilën u vonua në haur plaku i familjes në episodin e lartpërmendur.

Së fundi, por jo më së paku, ka plot shprehje të tjera, me fjalën “gomar” për strumbullar, që e karakterizojnë fare mirë realitetin shqiptar, veçanërisht atë politik, si “e di vetë gomari ku e vret samari” , “s’ka ç’i bën gomarit, i bie samarit”, “nuk di nga lidhet gomari”, “sa gomarë buzëbardhë ka”, “prit gomar të mbijë bar”, fjalë të urta e shprehje këto (sidomos kjo e fundit) që duhen mbajtur mirë parasysh nga ata që na qeverisim sot e do të na qeverisin mot, majtas apo djathtas, pak rëndësi ka.