Neokultura e vdekjes, përgjigje për “Ardian Klosin”

ELSA DEMO

Në një artikull në “Panoramën” e së enjtes me autor Ndriçim Kullën, trajtohej midis një kontrasti bardhezi, përballë figurës së Branko Merxhanit, një portret i Ardian Klosit i thjeshtuar në kufijtë e së pavërtetës dhe përçmimit. Ankesa e autorit është pse një çmim për publicistikën me emrin e Ardian Klosit dhe jo me emrin e Branko Merxhanit. Nga ky arsyetim në zero ai fut njërën figurë në proces gjykimi dhe tjetrën mbivlerësimi duke rrafshuar kësisoj kontekstet, dallimet, kohët kur ka jetuar njëri dhe tjetri dhe fushat ku kanë vepruar.

Nisur nga vitet e gjatë të bashkëpunimit në gazetën “Shekulli”, ku Ardian Klosi trajtoi botën shqiptare përmes gjithë gamës së zhanreve të publicistikës, e gjej jo vetëm të pavërtetë atë shumëfishim në mijëra kopje të gazetës “Panorama” për autorin dhe njeriun Ardian Klosi, por të padrejtë dhe denigrues për cilindo njeri në këtë Shqipëri që punën e ndershme ia zvogëlojnë deri sa ta kenë të lehtë t’ia mohojnë; që përpjekjen e mundimshme për pak bukuri në mesin tonë të fëlliqur ia quajnë punë me mëditje, e stilit të ulët, jo dhe aq kombëtare, jo dhe aq gjeniale.

Në atë artikull, në vend të krahasimit objektiv përdoren komentet përdhosëse për punën e një intelektuali i cili rrezikoi të jetonte si autor në krijimtari të lirë në një vend ku sistemi është vrastar nëse zgjedh të punosh jashtë varësive të shtetit, biznesit, tarafeve.

Bashkëpunimi ynë u zgjerua me hartimin e dy antologjive të prozës shqipe; me përgatitjen e përkthimeve të tij nga autorët gjermanë; Franz Kafka “Vepra e plotë në prozën e shkurtër” (2010), “Kështjella” (përkthim i botuar postum në vjeshtë 2012); Bertolt Brecht: “101 poezi dashurie” (2011); Georg Büchner: “Vepra e plotë” (2010); Peter Weiss: “Përndjekja dhe vrasja e Zhan Pol Maratit” (2010, dramë në vargje); me përkthimin “Shqiptarët” të Oliver Jens-Schmitt (2012), veprat për gazetarinë “Gazetaria” nga Stefan Russ-Mohl (2011), e cila bashkë me përkthimin “Gazetaria televizive” Gerhard Schult – Axel Buchholz i vitit 2002, ndihmojnë si tekste bazë në formimin e të rinjve në këtë zanat. Në këtë fushë vlen të përmendet libri i tij “Katastrofa e Gërdecit” (Tiranë 2009), një hulumtim i mirëfilltë gazetaresk mbi një nga tragjeditë më të mëdha që ka shkaktuar krimi politik te ne. Përmenda këta tituj jo vetëm për shkallën e tyre të vështirësisë, por që lexuesi që nuk i njeh do të informohet se në çfarë drejtimesh e orientonte puna e Ardian Klosit shijen estetike dhe vetëdijen për një etikë publike. Drejtime ku emancipimi vjen vonë dhe ndonjëherë krejt i pashpresë, në një shoqëri si e jona që nuk e pranon mendimin kritik të tjetrit.

Po nga të fundit e jetës së tij janë tekstet origjinale “Te Kundërcjapi” (botim postum 2012) shkrime të periudhës 1981-2011. Aty janë edhe ato të epokës së “Hostenit” që s’kanë të bëjnë me përfytyrimin vulgar, sipas të cilit Ardian Klosi nuk paskësh dashur t’i përmendte ato shkrime. Proza e shkurtër satirike në “Hosteni” dhe “Drita” konfirmon atë që ai ishte deri në fund të rrugës së tij. Është e kundërta e çka shkruan nekrologu në artikullin e tij. E gjej të përshtatshëm këtë emër, nekrolog, për të përcaktuar natyrën e dikujt që shkruan e flet në publik për mohimin e tjetrit, pra për një kulturë vdekjeje. Është një nga shumë nekrologët ky që punojnë për të ndërtuar ngrehinën e mohimit, për të ngritur pastaj mbi të modelet e balenave të tyre kulturore në trupin e të cilave, njerëz si nekrologu ashtu si këpushat, ngjiten dhe vegjetojnë pas lëkurës së gjitarëve për të kapërcyer ujërat që ata me krahët e tyre nuk do të mundnin.

Vijmë te çmimi për të cilin nekrologut nuk i pëlqen të arsyetojë si njeri që u jep përparësi fakteve, po dokrrave t’hinit dhe shpifjeve. Çmimi “Ardian Klosi” nuk është vepër e Ministrisë së Kulturës dhe as e qeverisë së Edi Ramës. Siç është bërë publik, është investim i institucioneve të kulturës gjermanike, konkretisht i rrjetit të përkthimit TRADUKI, si mirënjohje për punën në vite që ka bërë Ardian Klosi. Kështu nekrologu të flejë i qetë që nuk është shteti shqiptar që ngre një çmim për një nga punëtorët e vet të dijes. Nuk është shteti shqiptar që jep ndonjë qindarkë për një qytetar shqiptar. Është vendi i kulturës ku Ardian Klosi u formua si universitar albanolog, investim që ai e ktheu në Shqipëri. Dhe këtu ka dy momente për t’u shënuar meqë nekrologu ato i deformon sa nga padija, sa nga dashakeqësia. Nga studimet në Insbruk për letërsi krahasuese, Ardian Klosi fiton një metodë skrupuloze pune që i shërbeu për të kryer kërkime të mirëfillta filologjike. Fillimisht si leksikograf në Mynih gjatë viteve të qëndrimit atje 1993-1998, kur realizoi Fjalor Gjermanisht-Shqip (1997) me bashkautor gjuhëtarin Wilfried Fiedler. Tek përballonte me punë burokratike përkthimi “kurbetin”, siç i pëlqen nekrologut të thotë me përçmim, ai punoi për të sjellë trashëgiminë letrare të Martin Camajt. Hartoi dhe përgatiti për botim vëllimet “Martin Camaj, vepra letrare” (1995-1996), duke bërë të pranishëm pas një anatemimi gjysmëshekullor një pasuri në lëmin e gegërishtes letrare. Ne e dimë shumë mirë se 10 vjet më vonë ky kontribut u shmang nga rrymat e balenave kulturore.

Ardian Klosi përdor formën e botimeve antologjike, le ta quajmë forma që e lë mënjanë egon e një autori, duke qëmtuar tekste të panjohura nga mjeshtrit e letërsisë shqipe. Boton për herë të parë në “Quo vadis, Shqipëri?” (1993) pjesë në toskërisht dhe gegërisht nga Mitrush Kuteli, At Donat Kurti, Lasgush Poradeci, Faik Konica apo krejt të panjohur si Bedi Pipa (motra e Arshi Pipës). Kontributi më i plotë i punëve të tij albanologjike është transkriptimi i teksteve të vjetra shqipe të arbëreshëve të Greqisë, “Netët pellazgjike të Karl Reinholdit” (Tiranë 2005).

Kështu me modelet i shkrimeve të llojit të nekrologut ku njeriu i vdekur përndiqet akoma nga një luftë klasash, mediat në Shqipëri ia kanë mbërritur qëllimit për të shkelur mbi punën e kolegëve, rrjedhimisht, të shkelin mbi veten. Të merresh me to në këtë gjendje është si të pastrosh Hauret e Avgjisë. Por njeriu është i dobët.

Në gjithë këtë antitezë vlerash, për hir të së vërtetës, mohohet zhvillimi i natyrshëm që përfton në kohë çdo traditë, edhe ajo e pasur publicistike nga përfaqësuesi i neoshqiptarizmës, Branko Merxhani. Por nekrologu shkruan për Merxhanin dhe Zef Valentinin sa herë i rrezikohet financimi nga Ministria e Kulturës, e cila në gjithë këto vite e ka mbështetur me miliona.

Po ja që njerëzit ndahen në mënyrat si e shohin botën. Ka njerëz si nekrologu që e tredhin shpirtin me heronj e modele të gatshëm që ndriçojnë vetiu. Ka të tjerë që shpirtin e kalisin shpesh në shpresë të dëshpëruar, ngaqë jeta në këtë botë nuk u mjafton për të ndërtuar një rrugëtim të vetin shpirtëror e moral.

Për t’u rikthyer te çmimi i publicistikës. I quajturi Festival i Librit dhe i Artit Pamor nuk ishte amanet i Ardian Klosit. Pavarësisht se organizatore është Shoqëria e Librit Shqip, të cilën ai e bashkëthemeloi. Të paktën t’i kujtojmë dhe nderojmë njerëzit duke lexuar saktë në ato që kanë lënë. Në muajt e fundit, në një intervistë në gazetën “Shekulli” me titull “Panairi i Pranverës nuk do të bëhet”, ai e thotë që “Duhet ruajtur me çdo kusht Panairi i Vjeshtës (…) botuesit duhet të gjejnë gjuhën e pajtimit, qoftë dhe me horrat; uzurpatorit i duhen vënë të gjitha ledhet që janë të mundshme ende në administratën tonë, paratë publike absolutisht nuk duhet të menaxhohen më prej tij”.

Sot ky është një organizim privat që e ktheu në spektakël panairin që me emrin e tij ndau një çmim të paqartë se për çfarë atribuohet. Askush nuk mori në konsideratë çfarë vërtet do ta donte ideali i këtij njeriu. Jam e sigurt që ai s’desh asgjë të këtij lloji, as çmim me emrin e tij e aq më pak vlerësim të miqve me emrin e tij. As juri me njerëz që e braktisën në përpjekjen për një manifestim të kulturës së shkruar. Ai luftoi kundër sistemit të klaneve dhe ja me këtë çmim të keqpërdorur, këtë pasardhës të Nolit e Konicës, Merxhanit, Koçës, Kokonës, këtë bashkëkohës të Lubonjës e Plasarit, e tërhoqën pas vetes si pjesë e një klani, e një klani në mesin e të cilëve ka njerëz, edhe me pushtet, që e përdorën rastin për të qetësuar ndërgjegjen në publik. Thua në vetmi ndërgjegjja i bindet kësaj maske?

Ardian Klosi është autori modern që i erdhi kësaj kulture të mefshtë por tinëzare me të vetët në momentin e duhur, në kohë krize. Tani lëreni në paqe!