Libra dhe Krishti i tradhtuar…

Rudolf Marku

1. Ndoshta vetëm në fëmijëri librat mund të ndikojnë me forcë, me aq forcë, sa të bëhen pjesë e jetës sonë. Në vitet e mëvonshme ne admirojmë, impresionohemi, zbavitemi nga leximi i librave, ne madje mund të korrigjojmë disa nga pikëpamjet tona të mëparshme nga leximi i tyre, por më shumë të ngjarë ka që tek librat që lexojmë në periudhën pas fëminisë të gjejmë pohimin e asaj që dimë, e asaj që ne besojmë se është kështu, dhe jo ndryshe. Ashtu siç ndodh në aferën e dashurisë, më vonë, tek lexojmë pa pasionin e fëminisë, tek lexojmë me kokë dhe jo me zemër, ne kërkojmë tek librat reflektimin e vetvetes tek një objekt tjetër.

Por, jo kur lexojmë në moshën e fëminisë. Në rrugicën me kalldrëme pas shtëpisë sonë ishte edhe Dyqani i vetëm ku shiteshin librat. Shitësi, një burrë shtatgjatë, i dobët, me syze miopi dhe me ca mustaqe të holla që e bënin të dukej si një karakter strambo i filmave të Felinit, pavarësisht emrit të tij (Qamil), më dukej dhe njeriu më i përshtatshëm për t’u gjendur brenda dyqanit të librave. Gjithmonë mbante në banakun e drunjtë një libër që lexonte (a shtirej se lexonte?). Ishte i mirësjellshëm. E njihte pasionin tim për librat, madje e dinte se çfarë librash më pëlqenin më tepër.Ka ardhur një libër i ri, më thosh sikur të ishte duke më besuar një sekret. Një libër që flet për udhëtime të largëta. Kaq duhej që unë ta pranoja atë libër si një libër të cilin e kisha pritur prej kohësh. Udhëtime të largëta! Dhe aventurat që janë pjesë e pashmangshme e udhëtimeve të largëta. Ah, pikërisht libri që kam pritur. Libri kishte një titull të drejtpërdrejtë “Udhëtimet e Guliverit”. Me ilustrime, me fletë të mëdha dhe gërma të mëdha. Ndryhesha në dhomën e katit të dytë të shtëpisë për tri pasdite rresht. Paraditeve shkoja në shkollë. Mësuesit e vinin re se diçka nuk shkonte në atë shpërqendrimin tim, në ato përgjigjet tjetër për tjetër dhe sidomos në atë përçmimin tim ndaj fizkulturës, orës ushtarake dhe matematikës. Mendja më rrinte te Guliveri dhe udhëtimet e tij. Ah, ju të gjorë, mendoja tek shihja nxënësit e klasës (jo të gjithë, vetëm ata që nuk i kisha shokë dhe mësuesit e shkollës!). Ju kurrë nuk do ta merrni vesh se në këtë botë ka jetuar një njeri që quhej Guliver dhe i cili ka bërë dhe aventurat më të çuditshmet që mund të bëjë njeriu! Isha i bindur se autori i këtij libri, njëfarë Jonathan Swift, ma kishte besuar leximin e librit të vet vetëm mua. Për disa ditë dhe muaj i shihja kuajt me dashamirësinë më të madhe, dhe isha i bindur se ata më kuptonin se vetëm unë e dija përçmimin e tyre për racën njerëzore. Mundohesha të tregohesha sa më i sjellshëm përballë tyre, që të mund të ndryshonin mendimin të paktën ndaj meje…Një ditë madje ndala në rrugë xhuxhmaxhuxhin fatkeq me të cilin tallej i gjithë qyteti (Tefik Qosja), dhe e pyeta me kureshtje nëse kishte qenë ndonjëherë në vendin e Liliputëve. Nuk e bëra për ta fyer. Dyshoja vërtet se mund të kishte ardhur po nga ai vend ku e kishin hedhur dallgët e detit Guliverin. Ai më pa me pikëllimin më të madh (më njihte si fëmijën më paqësor të qytetit) dhe më tha se nuk e priste këtë sharje nga unë…E kishte marrë si sharje pa e ditur kurrë se çfarë do të thoshte vend i Liliputëve…Një ditë, kur Komiteti i rrethit ku punonin njerëzit më të rëndësishëm të qytetit tonë, u përfshi nga flakët (pakujdesia e pastrueses, siç u zbulua dhe më vonë, dhe jo vepër armiqësore), nxitova të hyja tinëzisht në korridorin e katit të parë, në korridorin me shkresa të djegura të cilat vazhdonin të nxirrnin tym. Nuk isha i shtyrë nga ndonjë kureshtje (aq më tepër se kisha bezdi nga çfarëdo gjëje që lidhej me zyrat dhe zyrtarët). Thjesht doja të bëja atë që kishte bërë Guliveri për të shpëtuar Pallatin kur Pallati i Mbretëreshës ishte përshirë nga flakët: u sigurova që nuk më shihte njeri dhe urinova mbi shkresat që ende digjeshin, i sigurt që me këtë gjest bëja detyrën time modeste të një zjarrfikësi vullnetar.

Më vonë vijnë leximet e Oliver Twist, përrallat gjermane të vëllezërve Grim, përrallat ruse, Kashej i pavdekshëm, Hans Kristian Anderseni, dhe një libër që quhej Tom Sawyer, dhe vazhdimi i tij që quhej Aventurat e Huckleberry Finn. Pasi lexova i mahnitur aventurat e tyre, iu luta tim eti me këmbëngulje që të më ndërtonte një lloj barake prej druri dykatëshe, në mesin e kopshtit tonë. Kopshti, jo aq larg nga shtëpia e madhe ku banonim, ndodhej buzë lumit Drin, të cilin përnjëherë fantazia ime e shndërroi në lumin e Mississippi-it…Ngula këmbë të flija në barakën e drunjtë (gjatë pushimeve të verës) dhe kërkesa ime u pranua…Fillova të obsesionohem me Lumin, me magjinë e ujërave të qeta gjatë natës, me shkëlqimin dhe reflektimin e hënës dhe me vezullimin e rrezeve hënore në ujërat e lumit, me misterin e frikshëm të lumit, me ato pllaq-plluqet e papritura- zhurmimin e kërcimit të peshqve mbi sipërfaqen e ujërave të lumit- (kur më vonë kam lexuar tregimet e Hemingway-t, Nick Adams-in e kam parë si një mik të fëminisë me të cilin kishim ndarë së bashku aventurat tona)… Natën ecja bregut tërë kallamishte dhe xunktha dhe shkurre – marinë. Ishte një botë që ndryshonte nga jeta e ditës në qytet. Këtu nuk shihje as Reshit Jevgun, policin që e kishte frikë i gjithë qyteti, as mësuesit, as zyrtarët e dhjamur dhe as pijanecët e zhurmshëm të qytetit, dhe as Hasijen e tmerrshme që bërtiste në zyrën e Drejtorit të shkollës se asnjë mësues, dhe sidomos, ai, Drejtori i Shkollës, i pamartuar ende, nuk kanë të drejtë që t’i bërtasin djalit të saj, për arsyen se djali i saj 16-vjeçar e ka kohën për t’u martuar, dhe jo për të shkuar në shkollë, se e ka më të madh atë mikun nga vetë drejtori i shkollës…Më vonë, gjatë këtyre bredhjeve natën, zbulova një ishull të vogël në mesin e lumit. Ja dhe Robinson Crusoe që mund të takohet e të njihet me Hack Finn-in dhe Tom Sawyer-in. Ishte ëndrra ime që të mund t’i bëja të gjithë së bashku, Tomin dhe Hackun dhe Robinsonin dhe Guliverin, dhe atë Rusin e Bardhë për të cilin thoshin se priste që t’i vinte një letër nga një qytet që quhet Shën Petersburg, dhe Marka Fanën me Pal Kallmetin, që besohej se kishte fjetur një natë me Perandoreshën e Japonisë, dhe Antonio Lunën që sapo ishte kthyer nga udhëtimi i tij misterioz në Hënë. Pastaj do të ftoja dhe vagabondin e qytetit tonë, Dan Kasuqen që i fuste gjarpërinj të gjallë në çantë mësueses së matematikës, a Din Kalibobën që mburrej se dinte rusisht vetëm e vetëm se kishte parë zonjushë Kristinën, mësuesen e muzikës, tek bënte dashuri me një marinar rus, apo Caf Qorrin dhe Kasheren dhe Lalin e Memës dhe Kaceren… Kisha kuptuar se fëmijët më të mbrapshtë, xhagajdurët dhe vagabondët ishin dhe tipat që ngjasonin më tepër me karakteret e librave që lexoja…Librat më kishin dhënë mosbesimin bindës për tipat e shpëlarë dhe të pangjyrë, për zyrtarët që ecnin si njerëzit më të ditur dhe të cilët përbuzeshin së pari prej grave të veta; për shumicën e mësuesve që kishin ardhur nga vendet e largëta për të na “hapur sytë”-siç i pëlqente një mësuesi shkurtalaq të lëndës së marksizmit të na kujtonte herë pas here (e transferuan  nga shkolla jonë kur e kapën në flagrancë me pastruesen e shkollës), për Darvinin e shkollës sonë (një djalë bullafiq që kishte ardhur nga Jugu. I ati ishte ndër njerëzit më të frikshëm të Qytetit-ishte Kryetar i Policisë, dhe ai, i biri, pa e pyetur kush, na thoshte ne, fëmijëve të Lagjes- Më ka bërë natyra! Caf Qorri e rrihte me rripin e pantallonave duke i thënë-Thuajse të ka bërë Zoti. Por ai prapë se prapë: Më ka bërë natyra! Dhe nga kjo të gjithë ne e thërrisnim- Darvin, sepse besonim se e meritonte atë emër.)

2.

Vjen një kohë tjetër, kur pas librave, a paralel me shfletimin e tyre, fillon të lexosh historitë e çuditshme të njerëzve, fatet e tyre të çuditshëm, surealë, të dhimbshëm dhe njëkohësisht aq qesharake, të ngjashëm aq shumë me librat që kisha lexuar…Besoj se ishte vazhdimi i leximit të librave të fëmijërisë. Nëse nuk je mësuar me leximin e librave, nuk arrin që të lexosh as dhe fytyrat e njerëzve. Ja ku më shfaqet fytyra paqësore e Gjokë Andrrës. Kishte sytë më të paqtë që kam parë ndonjëherë. Vinte në shtëpinë tonë për të na ndrequr tjegullat e çatisë. Nëna përgatiste drekën dhe ne prisnim që Gjokë Andrra të mbaronte punën e të ulej me ne në tavolinë. Nuk e fillonim drekën pa u ulur dhe ai në tryezë. Im atë ngjitej në çati për t’ia kujtuar se ne po e prisnim. Kur ja që im atë zbret nga çatia duke qeshur. Prapë? e pyet nëna. Prapë-pohon im atë. Dhe ai na e tregon historinë e Gjokë Andrrës. Gjoka kishte sëmundjen më origjinale në botë, sëmundjen e Gjumit. Duke pirë kafe, filxhani i ngrin në dorë, përkulet pjerrtaz pakëz, dhe me filxhanin e kafesë në dorë, flen. Ngjitet mbi çatitë e shtëpive, dhe pas pesë minutash fle. Atje, në çatinë e pjerrët. Shtëpia jonë është dykatëshe, e lartë. Por ai është mbështetur tek gryka e oxhakut, dhe atje fle për katër palë qejfe. Natën kthehet në shtëpi me një karrocë të tërhequr nga kuaj. Jeton në anën tjetër të lumit Drin, kështu që i duhet të kalojë urën e qytetit. Por rrugës e zë gjumi, dhe kur, pas katër orëve, zgjohet, sheh se ka arritur në Shkodër. I duhet ta kthejë prapë karrocën pas, dhe të niset prapë…Një ditë, kur bënte shërbimin ushtarak (në kohën e Italisë, më tha im atë), e kishin caktuar roje të një depoje ushqimore të ushtrisë. Hajdutët e dinin sëmundjen e tij, kështu që në rastin e parë që e zë gjumi, hajdutët arrijnë që të grabisin qetësisht të gjithë ushqimet e depos. E çojnë në gjyqin ushtarak, dhe atje gjykatësi është i përgatitur që ta dënojë keqas, për neglizhimin e detyrës, se nuk ka qenë në gjendje të ruajë Depon e ushqimeve të Ushtrisë…kur papritur gjykatësi dëgjon në sallën e gjyqit një gërhitje të zhurmshme, dhe sheh se i pandehuri që mendohej të priste që të dëgjonte gjithë ankth vendimin e gjykatës dhe vitet e dënimit, është duke fjetur…Apo rasti i Mefi Fantazmës. Asaj gruas plakë që thuhej se natën flinte në varrezat e qytetit, duke qenë gjatë ditës njeriu më normal që mund të imagjinoje. Vinte në shtëpinë tonë dhe kërkonte t’i bënim një kafe të fortë. Kishte kaluar 30 vitet e para të jetës në Itali, që kur e kishin adaptuar foshnjë. Pastaj në moshën 30-vjeçare, pas vdekjes së të shoqit në një aksident automobilistik, ishte kthyer në Shqipëri ku nuk njihte asnjë  njeri nga të vetët. Prindërit që e kishin braktisur foshnjë kishin vdekur me kohë. Kthimi në Shqipëri ishte për të një mënyrë arratisjeje. Nëse prindërit e kishin braktisur foshnjë me dashjen e tyre, dhe i shoqi e kishte braktisur pa dashjen e vet, ajo kishte vendosur që ta braktiste-me dashjen e vet dhe njëkohësisht padashjen e vet-Jetën e saj…Arratisje nga jeta. E kisha shumë të lehtë që ta kuptoja dhe Mefi Fantazmën, dhe Pal Kallmetin, dhe Marka Fanën, dhe Rusin e Bardhë, dhe Gjokë Andrrën, dhe Caf Qorrin. I kisha takuar vite më parë në faqet e librave. I kisha takuar në ishujt e vetmuar të Oqeanit Paqësor, në xhunglat e Indisë në përshkrimet e librave të Kiplingut, në lumin Mississippi a në Londrën e mjegullt dhe në çatitë me tjegulla të kuqe të Kopenhagen-it…

3.

Të gjitha këto më vijnë ndërmend tek shoh fëmijët që klikojnë të etur keyboard-et e kompjuterave a që komunikojnë me celularët e tyre (jopërmes celularëve të tyre, por me celularët e tyre). I qeshin me dashurinë më të madhe kompjuterit a gaxhetit elektronik që mbajnë. Ia besojnë intimisht, me mirëbesimin më të madh, emocionet më të thella mjetit elektronik, kureshtjen e tyre, habinë, ekzaltimin, mërzitjen, zhgënjimin, të gjithë thesarin e shpirtit…Fëmijë me fëmijëri të humbur në labirinthet a ngatërruara të elektronikes. Kujtoj me mall të gjithë karakteret e çuditshme që kam njohur gjatë fëminisë time, ata të librave dhe ata të qytetit tim të fëminisë, që shpesh me çuditë e veta ia kalonin dhe vetë librave. Ku janë tani? A ka mbetur ndonjë fëmijë në botë që të mund të çuditet e të mrekullohet prej tyre?… Më vonë shoh dy adoleshentë, ndoshta nxënës shkolle, që e kanë braktisur ditën e shkollës që të jenë së bashku. Nuk kam se si të mos mendoj për Romeo dhe Xhuljeten… Janë ulur në një tavolinë, në një kafene të High Street Kensingtonit. Jo larg ku është dhe rrugica ku ka jetuar për disa vite poeti Ezra Pound…Por ja që secili prej tyre nxjerrë i-Padin dhe telefonin smart dhe fillojnë komunikimin elektronik. Jo me njëri-tjetrin. Tani të japin përshtypjen se janë dy njerëz që nuk e njohin njëri-tjetrin, dhe që ndodhen në të njëjtën tavolinë rastësisht. Dy ishuj të largët. Romeo dhe Xhuljeta? Kam frikë se ata vetë nuk i njohin as dhe emrat e karaktereve shakespeariane. Më dhemb në shpirt tek i shoh se sa të ndarë që janë. Me mijëra kilometra mes tyre. E kuptoj se nuk kanë lidhje me librat. E kuptoj se librat për ta janë një e kaluar e largët, e vjetër, e harruar. Dhe më vjen të qaj. Më vjen ndërmend një poezi e një autori anglez, i cili botoi gjithë jetën e vet thjesht me inicialet A.E. Poezia me titull “Germinal”: In ancient shadows and twilights,/ Where childhood had strayed/The World’s great sorrows were born/And its heroes were made/In the lost boyhood of Judas/ Christ was betrayed”.. Edhe unë vetë e besoj se Krishti është tradhtuar në fëmijërinë e humbur të Judës.