Reportazh/Udhëtim në Strugën e shqiptarëve dhe të poezisë

Nga Struga Beqir Sina

Kryekomunari Zijadin Sela: "Strugën e fali perëndia të bukur, e fali që këtu të jetojnë shqiptarë, të lindin të rriten, të plaken dhe të vdesin këtu si shqiptarë"

Struga si qytet është një nga destinacionet më i popullarizuar turistikë, në Maqedoni, ai ndodhet në jug-perëndim të zonave të Republikës së Maqedonisë , të shtrirë prej bregut të liqenit të Ohrit. Qyteti i Strugë ka edhe qendrën e saj administrative dhe në qendër të saj ndodhet dhe selia e Komunës së Strugës. Nga etimologjia origjina e emrit të Strugës vjen në gjuhën e vjetër maqedonase. Ka tre teoritë e saj në lidhje me emrin Strugë, ku secila prej tyre thuhet se ka "përqafuar" nga banorët lokalë emrin që e thërrasin sot e kësaj dite Strugë. Ndërkaq, gjatë vizitave të mija këto ditë në trojet shqiptare, me të mbërritur në Strugën tonë, në mendje më erdhi një fjalë e kryetarit të komunës së saj Zijadin Sela në fjalimin e tij përmbyllës elektoral para qytetarëve të shumtë, më 23 Mars 2013, teksa, ai theksoi: "Strugën e fali perëndia të bukur, e fali që këtu të jetojnë shqiptar, të lindin të rriten, të plaken dhe të vdesin këtu si shqiptarë". “Shumë bukur ngjan Struga kuq e zi. Këtu ka vetëm flamuj me Shqiponjë, këtu ka vetëm shqiponja edhe të Skënderbeut, por edhe të Ismail Qemalit. Kjo është dëshmia më e mirë që ne jemi këtu, kemi qenë këtu dhe do të jemi këtu. E thotë edhe himni ynë, se Zoti vetë e la me gojë, që kombet shuhen përmbi dhe, por shqiptarët do të rrojnë, për to dhe vetëm për to punojmë të gjithë ne. Këtë vend ne do ta trashëgojmë në emër të gjyshërve dhe stërgjyshërve tanë, ashtu siç do ta trashëgojnë nipërit dhe stërnipërit tanë, besat dhe stërmbesat tanë ka thënë kryetari Sela.
Po të vizitosh Strugën menjëherë e ndjen “erën” shqiptare ngado që shikon. Aty më shumë se kurrë çdo gjë frymon shqip. Pavarësisht, se vetë qyteti i Strugës se ka më shumë maqedonas sesa shqiptarë, por ngaqë rrethinat e saj përbëjnë edhe pjesën më të madhe të popullsisë shqiptarët, aty të duket vetja shumë shqiptarë. Kryetari i Komunës së Strugës është zoti Zijadin Sela, i cili ka fituar në zgjedhjet e fundit kundrejt Vlado Koçoskit ne zgjdhjet lokale 2013, sipas rezultateve të KSHZ-së, ku nga 56.341 votues të regjistruar në Strugë, në 78 qendrat e votimit kishin dalë në votime 36.046 votues dhe i dhanë votën gjashtë muaj më parë Vlladimir Koçoski 15276 votues, ndërsa kryetarit aktual nga partia e PDSH-së, Ziadin Sela, dhanë votën e tyre 20770 votues. Megjithëse, ka edhe një "defekt" institucional në Strugë, mbasi gati gjashtë muaj pas mbajtjes së zgjedhjeve lokale, Komuna e Strugës, ende funksionon pa Këshillë Komunal, pasi subjektet politike aty në këtë komunë ende nuk po arrijnë që të merren vesh rreth ndarjes së posteve nëpër drejtoritë e Komunave. Por duhet theksuar se kryetari i saj zoti Sela, si na thanë qytetarët në rrugë gjatë bisedës me gazetën tonë, "se ai e ka bërë shumë funksionale këtë Komunë, “gati-gati thonë qytetarët e saj, sa të mos kuptohet fare se ende nuk ka Këshillin Komunal".
Struga, qyteti i "Ditëve të Poezisë"/Simbas burimeve të databasit observues të quajtur  Wikipedia, thuhet se Struga, është qytet dhe qendër e komunës me të njëjtin emër që shtrihet në pjesën jugperëndimore të Maqedonisë. Qyteti shtrihet në brigjet veriore të Liqenit të Ohrit. Përmes qytetit kalon lumi Drini i Zi, i cili buron nga liqeni. Struga përmendet që nga antikiteti, aty pranë kalonte rruga romake Via Egnatia, emri i vjetër ilir i Strugës ishte Enhallon. Qyteti i Strugës gjatë shekujve ka formuar fizionominë e tij në aspektin historik, kulturor dhe arkitektonik. Qyteti i Liqenit, ka histori të pasur. Gjatë zhvillimit qyteti kalon nëpër periudha zhvillimi të traditave, ekonomisë dhe kulturës. Historia e Strugës fillon nga neoliti. Buzë Drini i zi dhe në afërsi të tij janë zbuluar figura arti që padyshim tregon se prej neolitit e këtej Struga ka qenë vend i banuar. Sipas asaj që është e njohur prej epokës greko-romake mund të thuhet se Struga ka qenë vendbanim i rëndësishëm peshkimi në afërsi të vendbanimeve Lyhnida (Ohri i sotëm) dhe Patra (vendbanim antik mbeturinat e të cilit janë gjetur ne fshatin Ladorishti 2 kilometra larg Strugës). Në epokën greko-romake, para ardhjes së sllavëve në Ballkan, Struga ka qenë territor ku intensivisht është zhvilluar jeta kulturore. Prej asaj koha është e rëndësishme nekropola në fshatin Trebenisht e cila ka dhënë material të shkëlqyer për shkencën greke dhe ballkanike si dhe për bazilikat e mëvonshme romake dhe bizantine "në Ladorishti, Oktisi dhe Dollogozhda. Për historinë kulturore të Strugës dhe rrethinës me një rendësi të veçantë janë bazilikat në Oktisi dhe në Ladorishti. Për bazilikën në Ladorishti dihet se ka pasur atrium, bazilika të tilla ka në të gjithë Ballkanin mirëpo rrallë gjenden bazilika me mozaik në podium. Në një terren kaq të pasur në shekullin e VII erdhën sllavët, në atë periudhë Ohri ishte shkatërruar nga një tërmet, gjithashtu edhe bazilikat në Oktisi dhe Ladorishti. Duke iu referuar të dhënave statistikore të regjistrimit të popullsisë të vitit 2002 Komuna e Strugës ka pasur 63376 banorë. Shkalla e nataliteti në vitin 2004 ishte 10,2 % (në 1000 banorë), kurse shkalla e mortalitetit të përgjithshëm ishte 7,5 % (në 1000 banore). Shkalla e vdekshmërisë tek foshnjat ishte 10,6 promilë. Shumëzimi natyror në numra ka qenë 101, në promilë 2,7. Me këto të dhëna komuna është nën mesataren e republikës. Qarku i migracionit në vitin 2004 është 6. Ndaj saj si të ardhur janë regjistruar gjithsej 223 persona, nga të cilët 152 janë qytetarë të ardhur brenda Republikës së Maqedonisë. Numri i përgjithshëm i të shpërngulurve është 217, prej të cilëve 150 janë qytetarë të shpërngulur brenda R. së Maqedonisë. Karakteristikë është se nga numri i përgjithshëm i qytetarëve të shpërngulur (113) janë të gjinisë femërore, kurse shkaqet më të shpeshta për shpërngulje janë kurorëzimi dhe shkaqet tjera familjare (respektivisht 78 dhe 52). Numri mesatar i banorëve është 130,5 persona na km². Numri i kurorëzimeve në vitin 2004 ishte 288 ose 7,8 kurorëzime në 1000 banorë dhe numri i shkurorëzimeve ishte 12 ose 0,3 shkurorëzime në 1000 banorë. Në raport me kurorëzimet komuna është mbi, ndërsa në krahasim me shkurorëzimet komuna është nën mesataren republikane, gjegjësisht i takon grupit të komunave me shkallë më të ulët të shkurorëzimeve. Struktura sipas gjinisë në Komunën e Strugës është 31743 (50 %) të gjinisë femërore dhe 31633 (50 %) të gjinisë mashkullore. Shkalla mesatare e moshës së popullatës sipas regjistrimit të vitit 2002, është 33,1 vite. Pjesëmarrja e popullatës së re deri ne 20 vjeç moshë është 36,2 %. Pjesëmarrje më të madhe në numrin e përgjithshëm të banorëve ka popullata me moshë nën dyzet vjeç 67,2 %, ndërsa përqindja e banorëve mbi 60 vjeç është 11,7 %. Në pjesën jugperëndimore të Republikës së Maqedonisë shtrihet Pellgu i Ohrit dhe Strugës, i vendosur ndërmjet maleve Jabllanica, Malit të Belicës dhe Mokrës në perëndim, Galiçicës, Petrinës, Malit Pllaçin dhe Ilien në lindje; Stogovës dhe pjesës së saj e Karaormanit në veri dhe krahinës malore Gora në jug . Pellgu përfshin sipërfaqe prej 103.407 ha. Struga gjendet në lartësi mbidetare prej 698 m. Struga është e vendosur në rrëzë të malit Jabllanica në Pellgun e Ohrit dhe në anën veriore të Liqenit të Ohrit pranë vendit ku rrjedh lumi Drini i Zi po nga Liqeni i Ohrit. Mendohet se qysh nga periudhat e hershme kohore ka ekzistuar një vendbanim me emrin Enhalon, emër që mendohet se ka prejardhje nga gjuha e vjetër greke, që në përkthim do të thotë ngjalë. Më vonë vendbanimi e mori emrin Strugë, që do të thotë mëngë dore, hu edhe atë në vendin e gjuajtjes së peshkut. Komuna e Strugës përfshin sipërfaqe prej 573 ha, ose në 1/3-tën pjesë nga linja e përgjithshme bregore e liqenit, d.m.th në gjysmën e sipërfaqes së përgjithshme të pellgut. Në këtë sipërfaqe ndodhet qyteti Strugë me 50 vendbanime (Misleshova, Drasllajca, Moroishta, Llozhani, Bixhova, Vranishta, Belica e Poshtme, Zagraçani, Kalishti, Mali Vllaj, Ladorishti, Radozhda, Frëngova, Shumi, Oktisi, Vishnja, Belica e Epërme, Drenoku, Modriçi, Glloboçica, Nerezi, Bezeva, Jabllanica, Llakajca, Piskupshtina, Burineci, Zbazhdi, Llukova, Prisovjani, Rzhanova, Sellca, Brezova, Bogovica, Toska, Dollogozhda, Koroshishti, Livadhi, Misllodezhda, Novosela, Pohumi, Zhepini, Boroveci, Llabunishti, Podgorca, Tashmaronishta, Veleshta, Tateshi i Epërm, Tateshi i Poshtëm dhe Dobovjani).
Fshatrat shtrihen:
Nga ana e majtë e Drinit në lindje të rrëzës së Malit Jabllanica, si fshatra të Drimkollit të Strugës dhe dy fshatra ne bregun e liqenit. Në rrëzën malore të Jabllanicës fshatrat e Drimkollit të Dibrës.
Pozita gjeografike
Nga ana e djathtë e Drinit ndodhet krahina e Malësisë, por më në veri të saj krahina e Zhupës së Dibrës. Në rrezen jugore të Karaormainit dhe në skajin e fushës. Në pjesën përfundimtare të Fushës së Strugës. Fshatrat e Komunës së Strugës kryesisht janë të tipit të ngushtuar.
Kultura - Struga është një nga qytetet më të rëndësishme kulturore në Republikën e Maqedonisë. Ajo është vendlindja e poetëve Konstantin dhe Dimitar Milladinov. Ngjarja kryesore nga jeta kulturore në Strugë është takimi më i madh i poezisë në botë i njohur përndryshe si "Struga - Mbrëmjet Poetike", ngjarje poetike në të cilën kanë marrë pjesë edhe laureatë nga bota, përfshirë edhe disa fitues të Çmimit Nobel për Letërsi, si fituesit të këtill si Joseph Brodsky, Eugenio Montale, Pablo Neruda, Seamus Heaney , Fazil Hüsnü Dağlarca dhe shumë të tjerë që nga viti 1966. Qyteti ka edhe disa monumente kulturore në afërsi të saj të tilla si Manastiri оf Kalista , pak kilometra larg me qendrën e qytetit , të shtrirë në bregun e liqenit të Ohrit. Struga ka disa objekte arkitoteknike që besohet se datojnë nga shekulli i 16-të, afreske prej Shekullit të 14 dhe 15. Pjesa më e madhe e qytetit është e ardhur sidomos përmes turizmit të brendshëm dhe të huajve. Vendndodhja e Liqenit të Ohrit e bën ajo jetën turistike më qetë dhe më paqësore që vizitorët të përjetojnë një pushim më aktiv. Kur viziton Strugën ka jo pak vende që tregojnë kulturën e bukurisë , shtëpi karakteristike  balte, shtëpia e vëllezërve Milladinovci, pazari i vjetër i Strugës, kishat e vjetra dhe xhamitë madhështore.